ថ្មីៗនេះ Photobucket.com បានសម្រេចបញ្ឈប់សេវាភ្ជាប់រូបភាពដល់ភាគីទីបី និងផ្ដើមសេវាបង់ប្រាក់ Plus 500 ។ ខ្ញុំគ្មានថវិកាដើម្បីបង់សេវាដ៏ថ្លៃប្រចាំឆ្នាំនេះទេ ដូចនេះ ក្នុងស្ថានភាពបច្ចុប្បន្នចំពោះមុខនេះ រូបភាពភាគច្រើនបំផុតនៅលើទំព័រ «ឈូកខ្មែរ» នឹងត្រូវប៉ះពាល់ ។ ស្របពេលជាមួយគ្នានេះ ខ្ញុំនឹងខំរកវិធីដើម្បីអាចបង្ហាញរូបភាពឡើងវិញ ប៉ុន្តែប្រហែលមិនអាចធ្វើបានក្នុងពេលដ៏ខ្លីខាងមុខទេ ពីព្រោះមានរូបភាពចូលរាប់ពាន់សន្លឹកដែលត្រូវសើរើ !
ជីវិតពិតជាជីវិតមែន ! ដំបូង Blogsome ធ្វើឲ្យខ្ញុំរើប្លុកម្ដងហើយ ឥឡូវ Photobucket ទៀត !
នៅព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ស្រូវត្រូវបានគេចាត់ទុកជាដំណាំសំខាន់ ជាអាហារចាំបាច់ និងជាប្រភពផ្តល់ថាមពលសម្រាប់ទ្រទ្រង់ជីវិត ។ ប្រជាពលរដ្ឋែខ្មែរតែងចាត់ទុកថា ស្រូវជាព្រះមេ ព្រោះស្រូវជាអាហារដែលមិនអាចខ្វះបានសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់ៗរូប ដូច្នេះហើយបានជាបុព្វបុរសខ្មែរតែងតែទូន្មានប្រៀនប្រដៅ កុំឲ្យជាន់លើអង្ករ ឬខ្ជះខ្ជាយ ទោះបីមួយគ្រាប់ក្តី ។ ជាភស្តុតាងនៅក្នុងប្រាង្គប្រាសាទបន្ទាយស្រី យើងឃើញមានរូបព្រះឥសូរកាន់កួរស្រូវ ដែលជានិមិត្តរូបបញ្ជាក់ថា ស្រូវគឺជាប្រភពផ្តល់ជីវិត ។
តាមរយៈការផ្តល់ថាមពល ស្រូវមិនប្រើសម្រាប់តែការបរិភោគបាយមួយមុខប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែបានត្រូវប្រជាពលរដ្ឋយើងយកមកច្នៃប្រឌិត និងរៀបចំចម្អិនតាមវិធីសាស្ត្រផ្សេងៗ ជាអាហារប្រចាំថ្ងៃ និងជាបង្អែមជាដើម ៘ បាយ គឺជាប្រភពផ្ដល់ថាមពលប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាជនយើងគ្រប់រូបៗ ដែលពុំអាចខ្វះបានឡើយ ហេតុនេះហើយទើបមានសុភាសិតខ្មែរយើងមួយពោលថា «ធ្វើស្រែនឹងទឹក ធ្វើសឹកនឹងបាយ» ។ ប្រជាពលរដ្ឋយើងបរិភោគបាយ ចំនួនបីដងក្នុងមួយថ្ងៃគឺ អាហារពេលព្រឹក អាហារថ្ងៃត្រង់ និងអាហារពេលល្ងាច ។ ប៉ុន្តេ ជាការពិតក្រៅពីបាយជាអាហារប្រចាំថ្ងៃ ប្រជាពលរដ្ឋបានយកអង្ករមកច្នៃធ្វើជាអាហារប្រចាំផ្សេងទៀតដូចជា គុយទាវ នំបញ្ចុក បាញ់ឆេវ បាញ់ហយ បបរស បបរគ្រឿងជាដើម ។
ជាធម្មតា ការបរិភោគបាយតែមួយមុខប្រចាំថ្ងៃ មិនអាចបំពេញនូវសេចក្ដីត្រូវការរបស់មនុស្សម្នាក់ៗបានឡើយ ។ ជាក់ស្តែងនៅក្នុងការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ ក្រៅពីបរិភោគបាយ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរយើងបានយកអង្ករ (ខ្សាយ ឬ ដំណើប) មកច្នៃប្រឌិតជាបង្អែមតាមប្រភេទ និងរបៀបខុសៗគ្នាជាច្រើនដូចជា នំអន្សម នំគម នំបត់ នំជាល នំបំពង (ក្រពង) នំចាំង នំក្រូច នំអ៊ី នំអន្សង នំទ្រាប (ទ្រាបបាយ) នំផ្លែអាយ ក្រឡាន អំបុក បាយដំណើប តាប៉ែ កន្តំ (ម៉ែន សារុម ២០០១) ។ តាមទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីខ្មែរ ដោយឡែកនំអន្សម នំបត់ និងនំគម មិនត្រឹមជាបង្អែមធម្មតាប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ នំទាំងបីប្រភេទនេះ ត្រូវបានប្រជាពលរដ្ឋយើងចាត់ទុកជានំសំខាន់ៗសម្រាប់រៀបចំឧទ្ទិសថ្វាយក្នុងពិធីផ្សេងៗ ដូចជាពិធីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍កូនប្រុសស្រី បុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ បុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ និងសម្រាប់ពិធីបុណ្យជាច្រើនទៀត ។ ក្រៅពីបង្អែមផ្សេងៗខាងលើ ប្រជាជនយើងយកអង្ករដំណើប ឬខ្សាយ មកច្នៃប្រឌិតផលិតជាស្រាផងដែរ (តារាងទី ១២.១ និងរូបភាព ១២.១ ) ។
តារាងទី ១២.១: ឈ្មោះនំដែលធ្វើពីអង្ករ និងការពិពណ៌នាសង្ខេបអំពីប្រភេទនំទាំងនោះ ក្នុងការប្រើប្រាស់ ក្នុងពិធីផ្សេងៗដែលគេតែងប្រទះឃើញ (Men Sarom, 2001)
ក្រៅពីការផ្តល់នូវអត្ថប្រយោជន៍ខាងលើ ដំណាំស្រូវបានផ្តល់ផលប្រយោជន៍ជាច្រើនទៀត ដូចជា កន្ទក់មានអត្ថប្រយោជន៍សំខាន់ណាស់ ប្រជាជនយើងអាចយកមកច្នៃប្រឌិត ដោយផលិតជាឱសថបុរាណសម្រាប់ព្យាបាលជំងឺហើមដៃជើង (ខ្វះវីតាមីនផ្សេងៗ) និងធ្វើជាចំណីអាហារសម្រាប់ សត្វជ្រូក មាន់ ទា គោ និងសេះជាដើម ៘
ចំណែកឯ អង្កាម ត្រូវបានប្រជាជនយើងយកមកច្នៃប្រឌិតបានជាច្រើនយ៉ាងដូចជា ធ្វើជាជីកំប៉ុស្តិ៍ ជញ្ជាំងផ្ទះ ឥដ្ឋ និងសម្រាប់ដុតចម្អិនចំណីអាហារថែមទៀតផង ។
ចំពោះចំបើងវិញ ក៏ត្រូវបានប្រជាជនយើងច្នៃប្រឌិតធ្វើជា ចំណីសត្វពាហនៈ ជញ្ជាំងផ្ទះ និងជាវត្ថុធាតុដើមយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការផលិតជីកំប៉ុស្តិ៍ និងការបណ្តុះផ្សិត ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ចំបើងបានបំពេញតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ ជាគម្របសម្រាប់រក្សាសំណើមដី នៅពេលដាំដុះ ។
យ៉ាងណាមិញ យើងសង្កេតឃើញថា ស្រូវមានសារសំខាន់ណាស់ ដោយបានផ្សាភ្ជាប់យ៉ាងជិតស្និតទៅនឹងជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋយើង រហូតដល់មានការតាក់តែង ជាកំណាព្យរបស់កវីខ្មែរយើង ដែលមានអត្ថន័យ និងខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម ៖
បើនាងបុកស្រូវ ហាអឺអឹងអើយ កុំចោលអង្កាមអើយ (ពីរដង)ចាស់ទុំលោកហាម ហាអឺអឹងអើយ (ពីរដង) អង្កាមជាន់ឥដ្ឋ ។អង្ករសម្រូប ហាអឺអឹងអើយ ទៅជាសម្រិត អើយ (ពីរដង)សម្រាំងពីចិត្ត ហាអឺអឹងអើយ ដោយសារដៃនាង ។
យោងតាមឯកសារ K. Helmers ឆ្នាំ ១៩៩៧ បានបញ្ជាក់ថាប្រជាកសិករខ្មែរបានធ្វើការដាំដុះស្រូវនៅក្នុងតំបន់ទំនាបអាស្រ័យរបបទឹកភ្លៀង អស់រយៈកាលជាងពីរពាន់ឆ្នាំកន្លងមកហើយ ហើយប្រហែលជាមានរយៈពេលយូរជាងនេះទៅទៀតចំពោះស្រូវចម្ការ ឬស្រូវភ្នំ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ប្រទេសកម្ពុជាសម្បូណ៌ទៅដោយធនធានពន្ធុ (ធនធានសេណេទិក) នៃដំណាំស្រូវច្រើនហូរហៀរ ព្រោះជាប្រភពដើមកំណើត និងតំបន់រីកសាយភាយ ។ តាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រដំណាំស្រូវត្រូវបានគេពិពណ៌នានៅក្នុងគម្ពីសាសនានៃអារិយ្យធម៌ខ្មែរតាំងពីសម័យបុរាណកាលមក ។ អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្របានរកឃើញថា ប្រជាជននៅក្នុងឧបទ្វីបអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ ពិសេសបុព្វបុរសខ្មែរយើងបានចារឹកទុកនៅក្នុងសិលាចារឹក នៃប្រាង្គប្រាសាទទូទាំងប្រទេសពាក់ព័ន្ធនឹងដំណាំស្រូវ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ បុព្វបុរសយើងបានបន្សល់ទុកនូវប្រពៃណីវប្បធម៌ជាច្រើនសម្រាប់កូនចៅជំនាន់ក្រោយអនុវត្តដើម្បីបួងសួង ក៏ដូចជារំលឹកគុណដល់ព្រះអាទិទេព ដើម្បីសុំឲ្យបានទទួលភោគផលល្អក្នុងការប្រកបមុខរបរកសិកម្ម ជាពិសេសលើការផលិតដំណាំស្រូវតែម្តង ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រពៃណីវប្បធម៌ទាំងនេះ ត្រូវបានប្រជាកសិករខ្មែរមានជំនឿជឿជាក់ និងប្រារព្ធធ្វើរហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ទៅតាមពិធី និងពេលវេលាផ្សេងៗគ្នា ។ ពិធីទាំងនោះមានដូចជា ៖
ទំនៀមទម្លាប់ច្រត់ព្រះនង្គ័លនេះ ជារាជព្រះវេណីរបស់ព្រះមហាក្សត្រតាំងពីបុរាណកាលមក ។ ពិធីនេះប្រារឰធ្វើនៅដើមរដូវវស្សាក្នុងខែពិសាខ ឬ ខែឧសភា ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដោយមានព្រះវត្តមានព្រះមហាក្សត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា យាងជាព្រះរាជអធិបតី ព្រមទាំងមន្ត្រីអ្នកមុខអ្នកការធំតូច និងប្រជាជនចូលរួមយ៉ាងច្រើនកុះករ ។ គោលបំណងនៃការប្រារឰពិធីនេះ គឺដើម្បីរំលឹកដល់ប្រជាកសិករយើងឲ្យបានដឹងថា រដូវវស្សាមកដល់ហើយដើម្បីត្រៀមជាលក្ខណៈសម្បត្តិក្នុងការធ្វើស្រែចម្ការ ។ ជាពិសេសពិធីនេះ ធ្វើប្រារឰឡើងដើម្បីទស្សន៍ទាយនូវភោគផលកសិកម្មក្នុងឆ្នាំនីមួយៗ តាមរយៈគោស៊ីស្រូវ និងដំណាំធញ្ញជាតិដទៃទៀត ព្រមទាំងទឹកភ្លៀងប្រចាំឆ្នាំផងដែរ ។ ប្រសិនបើគោស៊ីស្រូវ និងផឹកទឹកច្រើនទំនាយទាយថាឆ្នាំនេះភោគផលស្រូវ និងទឹកភ្លៀង នឹងសម្បូណ៌ហូរហៀរពុំខានឡើយ ។
តាមទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីខ្មែរយើង ពិធីបុណ្យនេះត្រូវបានគេប្រារព្ធឡើងក្នុងថ្ងៃ ១ កើត ខែពិសាខជារៀងរាល់ឆ្នាំ ។ ពិធីបុណ្យនេះ ប្រារឰឡើងក្នុងគោលបំណងដើម្បីបួងសួងដល់ព្រះអាទិទេព សូមឲ្យបណ្តាព្រះរាជវង្សានុវង្ស មន្ត្រីតូចធំ និងប្រជានុរាស្ត្រទាំងឡាយឲ្យបានសេចក្តីសុខសប្បាយ និងសេចក្តីចម្រើនគ្រប់ៗគ្នា និងសូមឲ្យអំណាចទេវានុភាពចូរបណ្តាលឲ្យភ្លៀងធ្លាក់ ត្រូវតាមរដូវកាលតាំងពីដើមឆ្នាំ រហូតដល់ចុងឆ្នាំ ដើម្បីឲ្យប្រជាកសិករធ្វើស្រែចម្ការច្បារដំណាំឲ្យបានភោគផលសម្បូណ៌ហូរហៀរ ទូទាំងព្រះនគរ ។
ពិធីបុណ្យនេះត្រូវបានប្រារឰឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដែលមានរយៈពេល៣ ថ្ងៃ ចាប់ពីថ្ងៃ១៤ កើត រហូតដល់ថ្ងៃ ១ រោច ខែកក្ដិក នៅមុខព្រះបរមរាជវាំង ដែលជាកន្លែងចំណុចប្រសព្វនៃទន្លេទាំងបួន គឺទន្លេមេគង្គលើ ទន្លេមេគង្គក្រោម ទន្លេបាសាក់ និងទន្លេសាប ។ ពិធីនេះគឺជាពិធីបុណ្យធំមួយក្នុងចំណោមពិធីបុណ្យធំៗទាំង៥ ប្រចាំឆ្នាំសម្រាប់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។ ពិធីបុណ្យដ៏អធិកអធមនេះ ប្រារឰឡើងក្នុងគោលបំណងដើម្បីរំលឹកគុណដល់វីរកងទ័ពជើងទឹកដ៏ក្លាហាន ដែលបានប្រយុទ្ធតស៊ូជាមួយសត្រូវ ក្នុងការការពារបូរណភាពទឹកដីសុវណ្ណភូមិ របស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាឲ្យបានគង់វង្ស ។ ក្នុងពិធីនេះដែរ នាយប់ថ្ងៃទី ១៥ កើត ខែ កក្ដិក ជាថ្ងៃព្រះចន្ទពេញបូរមី ប្រជារាស្ត្រគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈទូទាំងប្រទេស បានរៀបចំគ្រឿងសក្ការៈបូជាព្រមទាំងមានអំបុក ចេកទុំ ដូងខ្ចី ថ្វាយដល់ព្រះចន្ទ ដែលគេហៅថាពិធីអកអំបុក សំពះព្រះខែ ដើម្បីរំលឹកគុណដល់ព្រះអាទិទេព (ទេវតា) ដែលបានប្រទាននូវទឹកភ្លៀងយ៉ាងច្រើនបរិបូរដល់ប្រជាកសិករក្នុងការធ្វើស្រែចម្ការ រហូតបានទទួលនូវភោគផលសម្បូណ៌ហូរហៀរ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតពិធីបុណ្យនេះប្រារឰឡើង ដើម្បីកើនរំលឹកដល់ប្រជាកសិករខ្មែរទាំងឡាយ ឲ្យរៀបចំត្រៀមលក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់យ៉ាង ព្រោះថារដូវច្រូតកាត់ប្រមូលផលបានមកដល់ហើយ ពិសេសការច្រូតកាត់ប្រមូលផលដំណាំស្រូវ ។
ពិធីបុណ្យនេះត្រូវបានប្រជាកសិករខ្មែរយើងប្រារព្ធឡើង បន្ទាប់ពីបានប្រមូលផលច្រូតកាត់ បោកបែនស្រូវរួចរាល់ជាស្ថាពរក្នុងអំឡុងខែមករា ដល់ខែកុម្ភៈ ។ គោលបំណងសំខាន់នៃពិធីបុណ្យនេះ គឺធ្វើឡើងដើម្បីបួងសួង និងរំលឹកគុណដល់ព្រះអាទិទេព ដែលបានផ្តល់នូវភោគផលស្រូវយ៉ាងគាប់ប្រសើរដល់ប្រជាកសិករក្នុងការចិញ្ចឹមជីវិត និងអបអរសាទរ បន្ទាប់ពីបានបំពេញការងារធ្វើស្រែចម្ការពេញមួយរដូវ ប្រកបដោយជោគជ័យ ព្រមទាំងបួងសួងសុំសេចក្តីសុខចម្រើនដល់ពួកគេទាំងឡាយផង ។
ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា គឺជាប្រទេសដែលយកវិស័យកសិកម្មជាវិស័យចំបងក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍ប្រទេសជាតិ ។ ប្រជាជនប្រមាណជាង ៨០% ជាកសិករ ហើយពឹងផ្អែកលើមុខរបរកសិកម្ម ជាមូលដ្ឋានក្នុងការរកចំណូលបង្កើនសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសារ ក៏ដូចជាសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិតរបស់ពួកគេ ។
ដោយឡែកដំណាំស្រូវ ត្រូវបានចាត់ទុកជាដំណាំសំខាន់ជាងគេ នៃដង្ហើមសេដ្ឋកិច្ចជាតិនៃប្រទេសកម្ពុជាតាំងពីអតីតកាល ក៏ដូចជាបច្ចុប្បន្ន និងទៅថ្ងៃអនាគត ។ តាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្របានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់តាមរយៈកំណត់ហេតុរបស់លោក ជីវ តាក្វាន់ ដែលបានមកដល់ទីក្រុងអង្គរនៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១២៩៥ ដល់ឆ្នាំ ១២៩៦ នៃគ្រឹះសករាជ ដែលសេដ្ឋកិច្ចនៃប្រទេសកម្ពុជាយើងបានកសាងខ្លួនទៅជាមហានគរ និងជាដែនដីសុវណ្ណភូមិនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ទាំងមូលរហូតដល់ ៥០០ឆ្នាំ ក៏ដោយសារកសិកម្មដ៏រុងរឿងនាសម័យនោះ ពោលគឺដំណាំស្រូវនេះឯងហើយដែលយើងមានសំណង់ធារាសាស្ត្របារាយណ៍ទឹកថ្លា ដ៏មហាអស្ចារ្យសម្រាប់ស្រោចស្រពលើផ្ទៃដីរាប់ម៉ឺនហិកតា ជាសក្ខីភាពបញ្ជាក់ និងភស្តុតាងស្រាប់រហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ។
ប្រាសាទនៅក្នុងតំបន់កោះកែរ ដែលក្រុមចោរគាស់រំលើងដើម្បីលួចយករូបចម្លាក់
រៀងរាល់ឆ្នាំ ភ្ញៀវទេសចរ អ្នកសិក្សារៀនសូត្រ អ្នកស្រាវជ្រាវរាប់លាននាក់ និងមនុស្សដទៃមកពីប្រទេសផ្សេងៗគ្រប់តំបន់ទាំងអស់ជុំវិញពិភពលោក បានធ្វើដំណើរមកកាន់ប្រទេសកម្ពុជាក្រីក្រដ៏តូចមួយនេះ ដើម្បីឃើញដោយផ្ទាល់នូវកេរដំណែលសិល្បៈវប្បធម៌ដ៏អស្ចារ្យរបស់អាណាចក្រខ្មែរបុរាណ ។ កេរដំណែលនោះមានប្រាសាទបុរាណជាច្រើន នៅក្នុងខេត្តសៀមរាប ជាពិសេសប្រាសាទបែបហិណ្ឌូនៅក្នុងតំបន់អង្គរវត្ត និងទីគោរពបូជាបែបព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចជា ប្រាសាទបាយ័ន ។ ដោយស្ថិតនៅក្នុងខេត្តសៀមរាប និងស្ថិតនៅតាមជើងភ្នំគូលែន ប្រាសាទបន្ទាយស្រី ដែលជាសំណង់មានចម្លាក់ដ៏អស្ចារ្យ និងសោភ័ណភាពត្រូវបានឆ្លាក់ចេញពីថ្មភក់ ហើយបានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីស្ថាបត្យកម្មក្នុងទ្រង់ទ្រាយតូច ដែលងាកចេញពីលក្ខណៈស្ថាបត្យកម្មនៃប្រាសាទខ្មែរបុរាណដទៃ ។ ដោយស្គាល់ថា ជាមជ្ឈមណ្ឌលដ៏សំខាន់សម្រាប់ស្ត្រី ឈ្មោះពិតរបស់ប្រាសាទនេះ មានឈ្មោះថា ត្រីភូវណ្ណមហេស្វរៈ ។
កេរដំណែលនោះមានបន្សល់នៅតាមបណ្តាខេត្តដទៃ ដូចជា ប្រាសាទព្រះវិហារដ៏អស្ចារ្យ ដែលស្ថិតនៅលើខ្នងភ្នំដងរែក កម្ពស់៥២៥ម៉ែត្រ ស្ថិតនៅក្នុងខេត្តព្រះវិហារ នៅតាមបណ្តោយព្រំដែនប្រទេសកម្ពុជា និងប្រទេសថៃ ។ ប្រាសាទព្រះវិហារបានបម្រើមុខងារជាប្រាសាទឧទ្ទិសបែបហិណ្ឌូ ហើយថ្មីៗនេះ បានក្លាយជាកម្មវត្ថុនៃចំណុចវិវាទរវាងប្រទេសទាំងពីរនៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិនៅក្នុងទីក្រុងឡាអេ ដែលចៅក្រមក្នុងតុលាការនោះបានកាត់សេចក្តីឲ្យប្រទេសកម្ពុជាគ្រប់គ្រងថែរក្សាប្រាសាទព្រះវិហារ ។ ទីជនបទនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលពីមុនគ្រប់ដណ្តប់ដោយព្រៃឈើ លម្អទៅដោយប្រាសាទ ចាប់តាំងពីប្រាសាទតូច រហូតដល់ប្រាសាទធំ បានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីការបូជារបស់មនុស្សបុរាណចំពោះអាទិទេពរបស់ខ្លួន ។ ដោយសារតែភាពក្រីក្រ មិនមានការយកចិត្តទុកដាក់ថែរក្សា ជួសជុល និងផ្នែកសន្តិសុខ ទីសក្ការបូជាជាច្រើនត្រូវបានបោះបង់ចោល និងត្រូវព្រៃដុះព័ទ្ធលើ ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត ការទាក់ទាញ និងការលើកសរសើរអំពីសំណង់អច្ចរិយវត្ថុនេះ ត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញចោលជាលក្ខណៈបុគ្គលជារឿយៗ និងថ្មីៗនេះតាមរយៈអំពើលួចប្លន់វត្ថុបុរាណដែលលម្អនៅគ្រប់តំបន់ទាំងនេះ ។ ឧទាហរណ៍ រូបចម្លាក់បែបព្រះពុទ្ធសាសនា រូបចម្លាក់បែបហិណ្ឌូ ដែលបានឆ្លាក់ដ៏ល្អ និងរូបចម្លាក់ដទៃជារឿយៗមានទំហំប៉ុនរូបមនុស្សពិតឬធំជាងនេះ ត្រូវបានកាត់ក្បាល ហើយត្រូវបានធ្វើឲ្យខូចខាតដោយការប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ដើម្បីកាត់យកក្បាលរូបចម្លាក់ទាំងនោះ ។ រូបចម្លាក់ទាំងនោះនៅឈរដោយគ្មានក្បាលក្នុងនាមជាសាក្សីចំពោះអំពើឧក្រិដ្ឋកម្ម ភាពលោភលន់ និងអំពើចោរកម្មលើបេតិកភណ្ឌសិល្បៈទាំងនេះ ។ នៅតាមប្រាសាទផ្សេង រូបសត្វ និងរូបមនុស្សនៅក្នុងរឿងទេវកថារាប់មិនអស់ ដែលមានទំហំធំជាងរូបពិត និងឆ្លាក់ចេញពីថ្មរឹងមាំត្រូវបានបំបែកចេញពីកន្លែងដែលរូបចម្លាក់ទាំងនោះត្រូវបានតម្កល់ទុក ដោយបន្សល់ទុកនូវតែជើងទម្រ ។ ដោយសារសំណង់ស្ថាបត្យកម្មរបស់ប្រាសាទមួយចំនួនបានរារាំងឧក្រិដ្ឋជនពីការគាស់រំលើង ឧក្រិដ្ឋជនទាំងនោះបានប្រើប្រាស់រំសេវផ្ទុះដើម្បីបំផ្លាញថ្មនៅផ្នែកខាងក្រៅ ដើម្បីអាចស្វែងរកវត្ថុមានតម្លៃនៅក្នុងរូបថ្មទាំងនោះ ។
ស្លាកស្នាមលើថ្ម បានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីចរិតថោកទាប និងកំសាកដែលក្រុមចោរទាំងនោះបានធ្វើ ស្លាកស្នាមទាំងនោះបានបង្កឲ្យមានរូបភាពនៃអំពើហិង្សា អំពើយង់ឃ្នង និងការមិនគោរពចំពោះតម្លៃរបស់ប្រាសាទ និងរូបចម្លាក់ទាំងនេះ ហើយអំពើទាំងនេះមិនគោរពចំពោះមនុស្សសម័យបច្ចុប្បន្ន ដែលសំណង់ស្ថាបត្យកម្មនិងវត្ថុមានតម្លៃបែបសិល្បៈ បានផ្សាភ្ជាប់យ៉ាងសំខាន់ទៅនឹងបុព្វបុរសរបស់ខ្លួន និងសមត្ថភាពក្នុងការឆ្លាក់រូបទាំងនោះ ។
រូបចម្លាក់នៅលើផ្ដែរប្រាសាទ ដែលក្រុមចោរលួចដាប់យក
ភាគច្រើននៃអំពើលួចប្លន់វត្ថុបុរាណជាតិប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានប្រព្រឹត្តឡើងដោយក្រុមទុច្ចរិត ដោយសារតែផលប្រយោជន៍ ។ អ្វីដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ គឺថាក្រុមផ្គត់ផ្គង់ហិរញ្ញវត្ថុដែលជនទុច្ចរិត និងឈ្មួញកណ្តាលពឹងផ្អែកនោះ បានជំរុញឲ្យមានអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មនេះ ។ ឧទាហរណ៍ រហូតទាល់តែដល់ឆ្នាំ១៩១៤ ទើបអ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិបារាំងស្វែងរកឃើញប្រាសាទបន្ទាយស្រី ដោយសារតែទីតាំងដាច់ស្រយាលរបស់ប្រាសាទនោះ ។ ប្រមាណ១០ឆ្នាំក្រោយ ក្នុងឆ្នាំ១៩២៣ អ្នកនិពន្ធ អេនដ្រេ ម៉ុលរ៉ូ ដែលបម្រើមុខងារជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌កាលគ្រានោះ បានធ្វើផែនការយករូបចម្លាក់អប្សរាចំនួនបួន ចេញពីប្រាសាទដោយមានគោលបំណងដឹកជញ្ជូនរូបចម្លាក់ទាំងនោះភ្លាមៗទៅប្រទេសបារាំង ហើយវាហាក់បីដូចជាអាជ្ញាធរអាណានិគមមួយនេះ ត្រូវបានផ្តល់សិទ្ធិអំណាចដើម្បីធ្វើដូច្នេះ ។ ចំពោះទង្វើបែបនេះ អំពើចោរកម្មលើរូបចម្លាក់នោះ ត្រូវបានលាតត្រដាងមុនពេលដែលរូបចម្លាក់ត្រូវបានដឹកជញ្ជូន និងបំណែកនៃរូបចម្លាក់ទាំងនោះត្រូវបានប្រមូលយកមកវិញ ។ ថ្មីៗនេះ បន្ទាប់ពីមានការចរចាដែលប្រើប្រាស់ពេលវេលាច្រើននោះ សារមន្ទីរសិល្បៈមេត្រូប៉ូលីតែន នៅក្នុងទីក្រុងញូវយ៉ក បានបញ្ជូនរូបចម្លាក់ចំនួនពីរទៅសារមន្ទីរជាតិប្រទេសកម្ពុជា រួមមាន រូបចម្លាក់សត្វដ៏ធំមួយដែលត្រូវបានលួចចេញពីសារមន្ទីរនៅក្នុងព្រៃដាច់ស្រយាល បន្ទាប់ពីស្លាកស្នាមនៅលើជើងទម្រនៅប្រាសាទ ត្រូវបានប្រៀបធៀបជាមួយនឹងជើងទម្រខាងក្រោមនៃរូបចម្លាក់ ហើយវាបង្ហាញពីភាពស៊ីគ្នា ។
ថ្មីៗនេះ សារមន្ទីរសិល្បៈទីក្រុងក្លេហ្វឺលេន បានបដិសេធមិនព្រមប្រគល់រូបចម្លាក់ហនុមានឲ្យមកសារមន្ទីរជាតិ ដែលជារូបចម្លាក់អាទិទេពហនុមានបែបលទ្ធិហិណ្ឌូ ត្រូវបានលួចចេញពីប្រាសាទចិន នៅក្នុងខេត្តព្រះវិហារ ។ សារមន្ទីរក្លេហ្វឺលេន បានទទួលរូបចម្លាក់ទាំងនោះនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨២ ។ ចំពោះបទចោទប្រកាន់លើការលួចរូបចម្លាក់ អ្នកអភិរក្សសារមន្ទីរបានធ្វើដំណើរទៅប្រទេសកម្ពុជាជាមួយនឹងសំណាកជ័រផ្នែកខាងក្រោមរូបចម្លាក់ដែលត្រូវបានកាត់ចេញពីជើងទម្រ ។ ដោយមិនបានផ្តល់ដំណឹងដល់មន្ត្រីកម្ពុជា លោកស្រីបានធ្វើដំណើរទៅតំបន់ប្រាសាទចិន ហើយបានប្រៀបធៀបសំណាកទៅនឹងកន្លែងពីរទំនេរ ដែលរូបចម្លាក់ត្រូវបានលួច ហើយបានកត់សម្គាល់ថា មិនមានភាពស៊ីគ្នានោះទេ ។ មន្ត្រីសារមន្ទីរបានយល់ថា រូបចម្លាក់ហនុមាន គឺមានលក្ខណៈជារបស់ខ្មែរ ប៉ុន្តែមន្ត្រីទាំងនោះបដិសេធមិនព្រមប្រគល់រូបចម្លាក់ទាំងនោះ រហូតទាល់តែមានការផ្គូផ្គងត្រូវបានបញ្ជាក់ ។ នៅខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៤ ក្រុមហ៊ុនដេញថ្លៃវត្ថុបុរាណ គ្រីស្ទី និងសារមន្ទីរន័រតុន ស៊ីមុន នៅក្នុងទីក្រុងកាលីហ្វ័រញ៉ា បានសន្យាបញ្ជូនរូបចម្លាក់ទាំងពីរដែលបានលួចនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧០ មកពីតំបន់កោះកែរ ។ សាលក្រមខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៣ ប្រឆាំងនឹងក្រុមហ៊ុនដេញថ្លៃវត្ថុបុរាណ សូធ័រប៊ី បានបង្គាប់ឲ្យមានការប្រគល់រូបចម្លាក់ទុរិយោដាន មកប្រទេសកម្ពុជា ។
ទាំងនេះឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីក្រុមជំនួញឧក្រិដ្ឋជន ដែលដៅយករតនសម្បត្តិជាតិ រួមមាន កេរដំណែលផ្នែកប្រវត្តិសាស្ត្រ វប្បធម៌ និងសិល្បៈរបស់ជាតិ ហើយក្រុមជំនួញឧក្រិដ្ឋជនទាំងនោះទទួលបានរតនសម្បត្តិទាំងនោះតាមរយៈភ្នាក់ងារ និងសារមន្ទីរសិល្បៈ ។ ប្រទេសកម្ពុជាខុសពីប្រទេសដទៃត្រង់ថា វត្ថុសិល្បៈបុរាណរបស់ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានលួច ។ ភាពអសមត្ថភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការថែរក្សាប្រាសាទជាច្រើននៅពាសពេញទីជនបទដាច់ស្រយាល បានជំរុញឲ្យមានការស្វែងរកផលប្រយោជន៍តាមរយៈការបំផ្លិចបំផ្លាញ ។ ជាងនេះទៅទៀត ឈ្មួញអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិដែលប្រមូលវត្ថុបុរាណ មិនបានយល់ដឹង និងជាជនឆោតល្ងង់ ថែមទាំងមិនមាននិន្នាការក្នុងការថែរក្សាព័ត៌មានអំពីវត្ថុទាំងនោះមុនពេលដែលខ្លួនទិញវត្ថុបុរាណទាំងនោះសម្រាប់ជាការកម្សាន្តផ្ទាល់ខ្លួន ឬក៏ក្នុងចេតនាដើម្បីបរិច្ចាគវត្ថុបុរាណទាំងនោះទៅឲ្យសារមន្ទីរនៅក្នុងប្រទេសកំណើតរបស់ខ្លួន ។ ការប្រកួតប្រជែងដើម្បីគ្រប់គ្រងវត្ថុបុរាណទាំងនោះ មានដូចជា ប្រទេសលោកខាងលិច រហូតដល់ប្រទេសរុស្សី និងប្រទេសចិនដែលបានជំរុញលើកទឹកចិត្តលើផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុកាន់តែច្រើនជាងមុន ដើម្បីបំផ្លិចបំផ្លាញវត្ថុបុរាណនៅក្នុងប្រទេសក្រីក្រ ដូចជា ប្រទេសកម្ពុជា ដោយសារចំនួនមហាសេដ្ឋីបានកើនឡើង ។ រូបថតសមុច្ច័យនៅសារមន្ទីរល្បីល្បាញ រួមមានរូបចម្លាក់ព្រះពុទ្ធបដិមាគ្មានព្រះកេស និងរូបចម្លាក់បុរាណដទៃ ដែលមានដើមកំណើតនៅប្រទេសកម្ពុជាដ៏មានតម្លៃ ។ មិនមានអ្វីមួយធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ទីតាំងជាច្រើននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលជាតំបន់បេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់យូណេស្កូ ជាជាងការកាត់យកក្បាលរូបបដិមាបុរាណ ។ មន្ត្រីកម្ពុជាមានភាពអន្ទះសារក្នុងការបង្កើតឲ្យមានការគ្រប់គ្រងឯករាជ្យ និងការការពារផ្នែកសន្តិសុខនៅទីតាំងបេតិកភណ្ឌជាតិ ។ មន្ត្រីទាំងនោះមិនពេញចិត្តចំពោះអ្វីដែលខ្លួនយល់ឃើញថា ជាតួនាទីខាងនយោបាយរបស់យូណេស្កូ អង្គការអន្តរជាតិដទៃ ក្រសួងវិចិត្រសិល្បៈ និងវប្បធម៌ និងភ្នាក់ងារដទៃទេ ។ ដោយស្ថិតក្រោមការឃ្លាំមើលរបស់អង្គភាពទាំងនោះ ការលួចដោះដូរ និងការបំផ្លិចបំផ្លាញនៅតែបន្ត ។
ជើងទម្រដែលនៅនៅសេសសល់បន្ទាប់ពីក្រុមចោរលួចកាត់យករូបចម្លាក់ចេញទៅ
មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា គឺជាអង្គការមិនរកប្រាក់កម្រៃដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ។ ដោយត្រូវបានចូលរួមកសាងដោយសកលវិទ្យាល័យយ៉ែល មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលឯករាជ្យនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៤ ។ បច្ចុប្បន្នមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា បម្រើមុខងារជាអ្នកថែរក្សាឯកសារដើមទាំងអស់ទាក់ទងនឹងរបបខ្មែរក្រហម និងរបបកាប់សម្លាប់ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩ ។ មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជាបានបម្រើមុខងារជាប្រភពដ៏សំខាន់ សម្រាប់ឯកសារភ័ស្តុតាងដល់អង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា ដែលជាតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិប្រចាំនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ។ មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា បានចាប់ផ្តើមគម្រោងថតខ្សែភាពយន្តឯកសារ និងភាពយន្តដទៃមួយចំនួន តាមរយៈមូលនិធិ និងការគាំទ្រដ៏សំខាន់ដទៃ ។ គម្រោងជាច្រើនត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាសំខាន់ ។ គម្រោងទាំងនោះ រួមមាន នៅក្រោយជញ្ជាំងមន្ទីរសន្តិសុខស-២១ ប្រវត្តិសាស្ត្រផ្ទាល់មាត់របស់គុកទួលស្លែង ។ ផលិតកម្មថ្មីៗ ដូចជារឿងក្បង់ទឹកទន្លេ របស់នាយកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា លោក ឆាំង យុ បានឈ្នះពានរង្វាន់អន្តរជាតិចំនួនប្រាំ ហើយបានក្លាយជាបេក្ខភាពចុងក្រោយសម្រាប់ពានរង្វាន់ខ្សែភាពយន្តបរទេសនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៣ ។
នាយកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា លោក ឆាំង យុ ត្រូវបានជ្រើសតាំងដោយរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ ភឿង សកុណា សម្រាប់ការងារជាអ្នកអភិវឌ្ឍតំបន់ប្រាសាទកោះកែរ ដែលជាទីស្ថានបុរាណដ៏ធំស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ដាច់ស្រយាលមិនសូវមានប្រជាជនរស់នៅ ដែលគ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដីជាង ៤៩ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ។ ភាគច្រើនតំបន់នោះគឺជាព្រៃក្រាស់ ហើយមិនទាន់ត្រូវបានយកមីនចេញ ។ តំបន់នោះរួមមានបដិសរណដ្ឋានបុរាណជាង១៨០កន្លែង ដែលមានទំហំខុសគ្នា និងមានវត្ថុសិល្បៈផ្សេងៗ ។ កោះកែរ គឺជារាជធានីរបស់អាណាចក្រខ្មែរ ចន្លោះពីឆ្នាំ៩២៨ ដល់ឆ្នាំ៩៤៤ ។
ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៤ រចនាបទកោះកែរបានវិវត្តទៅជាទម្រង់ផ្សេងនៃរូបចម្លាក់ដ៏អស្ចារ្យ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងមហិច្ឆតាផ្នែកសិល្បៈរបស់ព្រះអង្គ ។ សោភ័ណភាពរូបចម្លាក់បានខាបអារម្មណ៍ក្រុមឧក្រិដ្ឋជនលួចវត្ថុសិល្បៈ ដែលបានយល់ឃើញថា រតនសម្បត្តិនោះ គឺជាគោលដៅយ៉ាងងាយស្រួល ដោយសារតែតំបន់កោះកែរជាតំបន់ព្រៃដាច់ស្រយាល ។ ទង្វើបែបនេះ បានធ្វើឲ្យមានការលួចវត្ថុបុរាណ និងការពង្រីកសកម្មភាពលួចជាច្រើនសតវត្ស ។ វត្ថុបុរាណតិចតួចណាស់ត្រូវបានជួយសង្គ្រោះ ។ សោកនាដកម្មនៃរូបចម្លាក់ប្រាសាទកោះកែរត្រូវបានដាក់តាំងបង្ហាញនៅតាមសារមន្ទីរល្បីល្បាញ និងនៅតាមកន្លែងប្រមូលវត្ថុបុរាណរបស់អ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិ ។ រូបចម្លាក់នៅតំបន់ប្រាសាទកោះកែរ បានលេចឡើងដោយសម្ងាត់នៅតាមកន្លែងដាក់ដេញថ្លៃ ។
ដោយបានជួបប្រទះសកម្មភាពឧក្រិដ្ឋកម្មនេះដោយផ្ទាល់ នាយកមជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា លោក ឆាំង យុ បានប្តេជ្ញាចិត្តចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការសាធារណៈក្នុងកម្រិតអន្តរជាតិ ដើម្បីជូនដំណឹងដល់សហគមន៍អន្តរជាតិ និងចូលរួមជាមួយយុទ្ធនាការអន្តរជាតិដើម្បីស៊ើបអង្កេតដើមកំណើតនៃវត្ថុបុរាណទាំងនោះ និងរួមចំណែកលើកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីទទួលស្គាល់ ហើយប្រគល់វត្ថុបុរាណទាំងនោះត្រឡប់ទៅកន្លែងដើមវិញ ។
យើងនឹងចាប់ផ្តើមដំណើរការនេះតាមរយៈការរៃអង្គាសថវិការបស់ម្ចាស់ជំនួយ ដើម្បីជួយដល់ការផលិតខ្សែភាពយន្តឯកសារស្តីពីបញ្ហាទាំងនោះ ដោយស៊ើបអង្កេតស៊ីជម្រៅលើយន្តការ និងដំណើរការរបស់ក្រុមឧក្រិដ្ឋជន ដែលបានធ្វើជំនួញលើវត្ថុបុរាណមិនអាចកាត់ថ្លៃបាននេះ ។ ជំហរផ្នែកសីលធម៌ ដែលគំនិតផ្តួចផ្តើមមាននោះ គឺមិនដូចគ្នាទៅនឹងចលនារបស់អន្តរជាតិ ដែលគ្រាន់តែជូនដំណឹងដល់សហគមន៍ទូទាំងសកលលោកអំពីការកកើតឡើងនៃទីផ្សារជួញដូរពេជ្រខុសច្បាប់ ។
ដើម្បីលម្អិតបន្ថែម យើងបានធ្វើការប៉ាន់ស្មាន ៖
យើងសង្ឃឹមថា លោកនឹងរួមចំណែកលើការចំណាយក្នុងការផលិតខ្សែភាពយន្តឯកសារនេះ ។ ម្ចាស់ជំនួយទាំងអស់នឹងទទួលស្គាល់ចំពោះគុណសម្បត្តិនេះ ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្នុងនាមជាផលិតករ មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជានឹងទទូចឲ្យមានការពិនិត្យកែសម្រួលដោយឯករាជ្យ ។
សូមទាក់ទងយើងខ្ញុំ ប្រសិនបើអ្នកមានចម្ងល់ ឬត្រូវការព័ត៌មានបន្ថែម ។ យើងខ្ញុំទន្ទឹងរង់ចាំទទួលដំណឹងអំពីអ្នក ។
យោងតាមព្រឹត្តិបត្រក្រុមប្រឹក្សាជាតិភាសាខ្មែរ លេខ ៥ ឆ្នាំ២០១៣ ពាក្យ «Update» មិនត្រូវបានបកប្រែទេ គឺសរសេរជា «អាប់ដេត» ដែលមានការពន្យល់ខ្លឹមសារថា «ការបន្ថែមព័ត៌មាន លក្ខណៈទម្រង់ថ្មី ចូលទៅក្នុងកម្មវិធីឬផលិតផលដែលបានចេញផ្សាយរួច ឬ ដែលមានស្រាប់» ។
សម្គាល់ ៖ ពាក្យ «Update» នេះ ខ្ញុំធ្លាប់ស្នើប្រែជាខ្មែរថា «ទាន់កាល» ជាគុណនាម និង «បន្ទាន់កាល» ជាករិយាសព្ទ ។ ឥឡូវនេះម្យ៉ាងដែរ មិនចាំបាច់រកនឹកផ្គូផ្គងអ្វីទៀតទេ ពាក្យខ្មែរទាំងនេះស្អុយប្រហុកពេកហើយ តោះយើងប្រើពាក្យ «អាប់ដេត» វិញ ៕
រដ្ឋប្រហារនៅប្រទេសថៃ (រូបថតរបស់ Chris Singshinsuk / Shutterstock.com)
មុននឹងឈានចូលទៅអបអរឆ្នាំថ្មីនៅប៉ុន្មានម៉ោងទៀតនេះ ចូរយើងត្រលប់បែរក្រោយមកក្រលេកមើលព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍របស់យើងបន្តិច ។ ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនេះចងក្រងដោយ លោក Mong Palatino មានចុះផ្សាយនៅលើវេបសាយរបស់ The Diplomat ចុះថ្ងៃទី៣១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤ ។ លោកបញ្ជាក់ថា ព័ត៌មានអំពីព្រឹត្តិការណ៍ទាំងនេះក៏ត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយ និងពិភាក្សាយ៉ាងទូលំទូលាយតាមបណ្ដាញព័ត៌មានអន្តរជាតិនានាផងដែរ ។
បន្ទាប់ពីមានការតវ៉ាយ៉ាងខ្លាំងក្លាតាមដងផ្លូវអស់រយៈពេលជាច្រើនខែមក យោធានៃប្រទេសថៃបានធ្វើអន្តរាគមន៍នៅថ្ងៃទី២២ ខែឧសភា និងបានប្រកាសច្បាស់អាជ្ញាសឹក ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញបណ្ដោះអាសន្នមួយត្រូវបានព្រាងឡើងដែលឈានទៅដល់ការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលស៊ីវិលមួយឡើងគាំទ្រដោយយោធា ។ ឧត្ដមសេនីយ៍ Prayuth Chan-ocha ត្រូវបានតែងតាំងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី២៩ របស់ប្រទេសថៃ ។
មានអ្នកដំណើរនិងបុគ្គលិកបម្រើការលើយន្តហោះចំនួន ២៣៩ នាក់ ស្ថិតនៅលើយន្តហោះរបស់ក្រុមហ៊ុន Malaysian Airlines ជើងហោះហើរលេខ MH370 ដែលបានបាត់ខ្លួននៅខែមីនា និងនៅតែរកពុំទាន់ឃើញមកទល់បច្ចុប្បន្ន ។ ជើងហោះហើរលេខ MH17 របស់ក្រុមហ៊ុន Malaysian Airlines មួយទៀត ត្រូវបានបាញ់ធ្លាក់ដោយមីស៊ីលនៅភាគខាងកើតប្រទេសអ៊ុយក្រែន ក្នុងខែកក្កដា សម្លាប់អ្នកដំណើរ និងបុគ្គលិកយន្តហោះទាំងអស់ ២៩៨ នាក់ ។ នៅពេលនេះ ទីតាំងធ្លាក់របស់ជើងហោះហើរ QZ8501 របស់ក្រុមហ៊ុន Air Asia ដែលបានបាត់ខ្លួននៅថ្ងៃទី២៧ ខែធ្នូ ដឹកមនុស្ស ១៦២ នាក់ ត្រូវបានកំណត់កាលពីម្សិលមិញដោយក្រុមរុករកចម្រុះជាតិសាសន៍នៅភាគខាងត្បូងកោះស៊ូម៉ាត្រា ផ្នែកខាងប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ។
លោក Joko Widodo អភិបាលក្រុង Jakarta ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថា Jokowi ត្រូវបានជ្រើសតាំងជាប្រធានាធិបតីនៃប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ។ ជាអ្នកនយោបាយម្នាក់ លោកមានប្រជាប្រិយភាពតាមរយៈអភិក្រមខុសពីទម្លាប់ចាស់របស់លោកក្នុងភាពជាអ្នកដឹកនាំ ដូចជា ការធ្វើទស្សនកិច្ចដោយមិនប្រកាសឲ្យដឹងជាមុន ទៅកាន់ទីកន្លែងធ្វើការរបស់រដ្ឋនានាដើម្បីត្រួតពិនិត្យពីប្រសិទ្ធភាពការងាររបស់បុគ្គលិករដ្ឋ ។ ជ័យជម្នះរបស់ Jokowi ត្រូវបានស្វាគមន៍ភ្លាមៗថាជាការលើកស្ទួយយ៉ាងខ្លាំងក្លាដល់ប្រជាធិបតេយ្យនៃប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ដោយសារវាគឺជាលើកទីមួយហើយដែលប្រធានាធិបតីឥណ្ឌូណេស៊ីម្នាក់គ្មានការជាប់ទាក់ទងនឹងយោធា ឬ អតីតប្រធានាធិបតី Suharto ដែលបានគ្រប់គ្រងផ្ដាច់ការអស់ជាង ៣ ទសវត្សរ៍ ។
ច្បាប់ Sharia ចូលជាធរមាននៅក្នុងប្រទេសព្រុយណេនៅខែឧសភា ធ្វើឲ្យប្រទេសនេះក្លាយជាប្រទេសទីមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដែលបានអនុវត្តច្បាប់នេះនៅថ្នាក់ជាតិ ។ នៅក្នុងកម្រិតទី១ នៃការអនុវត្ត ច្បាប់នេះគ្របដណ្ដប់លើបទល្មើសទូទៅដូចជា ការបរិភោគនៅទីសាធារណៈក្នុងអំឡុងខែកាន់បួស (Ramadan) ការខកខានថ្វាយបង្គុំព្រះនៅរាល់ថ្ងៃសុក្រ ឬការមានផ្ទៃពោះក្រៅចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍ ។ កម្រិតទី២ នៃការអនុវត្តច្បាប់ រួមមាន ការកាត់ដៃចំពោះបទលួច ការវាយដំធ្ងន់ធ្ងរចំពោះបទល្មើសផ្សេងៗ ដូចជាការរំលូតកូនជាដើម ការផឹកស្រា និងការស្រលាញ់ភេទដូចគ្នា ។ ការដាក់ទោសដល់ស្លាប់ត្រូវបានអនុវត្តនៅក្នុងកម្រិតទី៣ ដែលមានដូចជា គប់សម្លាប់ដោយដុំថ្មចំពោះបទសហាយស្មន់ ហើយការដាក់ទោសដល់ស្លាប់ក៏ធ្វើឡើងផងដែរចំពោះបទចាប់រំលោភ និងការរួមភេទតាមរន្ធគូទ ។
ប្រទេសឡាវបានអនុម័តគម្រោងសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីដ៏ធំសម្បើមមួយតាមដងទន្លេមេគង្គ ទោះបីជាមានការជំទាស់ពីប្រទេសថៃ វៀតណាម និងកម្ពុជាក៏ដោយ ។ ប្រទេសជិតខាងរបស់ឡាវ និងអ្នកការពារបរិស្ថានជាច្រើនក្រុម ចង់ឲ្យមានការសិក្សាអំពីផលប៉ះពាល់បន្ថែមទៀតមុននឹងអនុញ្ញាតឲ្យមានការសាងសង់បន្ត ។
ប្រទេសចិនបន្តឈ្លោះប្រកែកជាមួយប្រទេសវៀតណាម និងហ្វីលីពីន អំពីកម្មសិទ្ធិនៃបណ្ដាដែនដីនៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង (ឬសមុទ្រហ្វីលីពីនខាងលិច) ។ ប្រទេសចិនត្រូវបានគេចោទប្រកាន់ថា បានរំលោភលើអធិបតេយ្យភាពរបស់ប្រទេសសមាជិកអាស៊ានមួយចំនួន ដោយការសាងសង់ ឬជំនួសរចនាសម្ព័ន្ធនៅក្នុងដែនទឹកដែលជាប់ជម្លោះ ។ ការសម្រេចចិត្តដោយអាជ្ញាកណ្ដាលអន្តរជាតិអំពីការទាមទារដែនទឹកនេះនៅឆ្នាំក្រោយ នឹងធ្វើឲ្យរឿងនេះក្លាយជាបញ្ហាស្នូលនៅតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក ។
កម្មកររោងចក្រសម្លៀកបំពាក់រាប់ពាន់នាក់បានចូលរួមកូដកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីទាមទារឲ្យតម្លើងប្រាក់ឈ្នួលគោល ។ ប៉ុន្តែកូដកម្មនេះត្រូវបានបំបែកដោយហិង្សាដោយនរគបាល កាលពីខែមករា ហើយការជួបជុំតវ៉ាជាសាធារណៈត្រូវបានហាមឃាត់នៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ។ យុទ្ធនាការតវ៉ានេះក៏បានទាមទារឲ្យម្ចាស់ម៉ាកសម្លៀកបំពាក់ល្បីៗធានាថាអ្នកផ្គត់ផ្គង់របស់ពួកគេនៅកម្ពុជាគោរពច្បាប់ការងារ ។
បន្ទាប់ពីធ្វើពហិការមិនចូលប្រជុំសភាអស់រយៈពេល ១០ ខែ ដើម្បីប្រឆាំងនឹងការកេងបន្លំសន្លឹកឆ្នោត សមាជិកសភាទាំង ៥៥ រូប របស់បក្សប្រឆាំងបានចូលស្បថកាន់តំណែងនៅខែសីហា ។ ការណ៍នេះអនុញ្ញាតឲ្យបក្សប្រឆាំងមានលទ្ធភាពបង្ហាញពីរបៀបវារៈនយោបាយរបស់ខ្លួននៅក្នុងសភា ទោះបីជាអ្នកតាមដាននានាកត់សម្គាល់ថា វាក៏ជាការលើកស្ទួយភាពជាអ្នកដឹកនាំរបស់សម្ដេច ហ៊ុន សែន ដែលជានាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់កម្ពុជាក្នុងរយៈពេល ៣ ទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះក៏ដោយ ។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី Najib Razak មិនបានគោរពពាក្យសន្យារបស់ខ្លួនក្នុងពេលឃោសនាបោះឆ្នោតថានឹងលុបចោលច្បាប់បះបោរប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលទេ បែរជាប្រកាសថា រដ្ឋាភិបាលរបស់លោកនឹងធ្វើការកែទម្រង់និងពង្រឹងច្បាប់នេះទៅវិញ ដែលជាច្បាប់មួយបានដាក់ឲ្យប្រើប្រាស់ដោយរដ្ឋាភិបាលអាណានិគមអង់គ្លេសនៅឆ្នាំ១៩៤៨ ។ មេធាវី អ្នកកាសែត សកម្មជន និងសូម្បីសាស្ត្រាចារ្យជាច្រើននាក់ត្រូវបានកាត់ទោសពីបទបះបោរប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលនៅឆ្នាំនេះ ដែលជំរុញឲ្យអ្នកតវ៉ាជាច្រើនក្រុមកាន់តែពង្រីកសម្ព័ន្ធភាពរបស់ពួកគេដើម្បីប្រឆាំងនឹងច្បាប់នេះ ។
ការទាស់ទែងក្នុងស្រុកមានផលប៉ះពាល់ដល់តួនាទីរបស់មីយ៉ាន់ម៉ាក្នុងការធ្វើជាប្រធានប្ដូរវេនរបស់អាស៊ាន ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ភាពជាប្រធានអាស៊ានក្នុងឆ្នាំ២០១៤ មិនគ្រាន់តែជាប្រវត្តិសាស្ត្រមួយប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាមានសារសំខាន់ខណៈដែលតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍កំពុងបោះជំហានដ៏សំខាន់ឈានទៅធ្វើសាមាហរណកម្មអាស៊ាននៅឆ្នាំ២០១៥ ។
ខ្យល់ព្យុះ Haiyan គឺជាព្យុះទីហ្វុងធំបំផុតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ បោកបក់លើប្រជុំកោះ Visayas របស់ហ្វីលីពីនក្នុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៣ ។ វាបានទាក់ទាញសហគមន៍អន្តរជាតិឲ្យចូលជួយនៅក្នុងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងស្ដារឡើងវិញ ស្របពេលដែលសកម្មជនបរិស្ថានសំអាងហេតុផលថាវាគឺជាឧទាហរណ៍មួយនៃផលប៉ះពាល់ខ្លាំងក្លានៃការកើនឡើងនូវកម្ដៅផែនដី ។ ក្នុងពេលនេះដែរ ភ្លៀងធ្លាក់ខ្លាំងនៅប្រទេសម៉ាឡេស៊ីកាលពីសប្ដាហ៍មុន បានបណ្ដាលឲ្យមានគ្រោះទឹកជំនន់អាក្រក់បំផុតនៅបណ្ដារដ្ឋស្ថិតនៅភាគខាងកើតនៃប្រទេសក្នុងរយៈពេល ៣ ទសវត្សរ៍ចុងក្រោយ ។
តើឆ្នាំ២០១៥ នឹងនាំមកនូវការផ្លាស់ប្ដូរនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ឬទេ ? អ្វីដែលច្បាស់គឺថា ឆ្នាំក្រោយនេះគឺជាឆ្នាំប្រវត្តិសាស្ត្រមួយ ដោយអាស៊ីអាគ្នេយ៍កំពុងតែផ្លាស់ប្ដូររូបរាងឆ្ពោះទៅបង្កើតសហគមន៍អាស៊ានរួមមួយនៅប៉ុន្មានខែខាងមុខនេះ ៕
ជាធម្មតា នៅក្នុងការនិយាយស្ដីប្រចាំថ្ងៃ ខ្មែរយើងតែងតែប្រើប្រាស់ពាក្យ «គីឡូ» ក្នុងបរិបទ ៣ យ៉ាងផ្សេងពីគ្នា គឺ ៖
១. «គីឡូ» សំដៅលើពាក្យ «គីឡូម៉ែត្រ» ជារង្វាស់ប្រវែងចម្ងាយ ឧ. នៅសល់តែមួយគីឡូទៀតទៅដល់គោលដៅហើយ ។
២. «គីឡូ» សំដៅលើពាក្យ «គីឡូក្រាម» ជារង្វាស់ទម្ងន់ ឧ. ដុំដែកនេះតូចមួយសោះ ប៉ុន្តែមានទម្ងន់ដល់ទៅរាប់គីឡូ ។
៣. «គីឡូ» សំដៅលើពាក្យ «គីឡូវ៉ាត់» ជារង្វាស់ថាមពលអគ្គិសនី ឧ. ដោយសារតែមានបណ្ដាញអគ្គិសនីរដ្ឋតមកដល់ក្នុងភូមិ ឥឡូវភ្លើងក្នុងមួយគីឡូថោកជាងមុខជាងពាក់កណ្ដាល ។
ថ្មីៗនេះ ខ្ញុំបានទៅបំពេញការងារនៅខេត្តបាត់ដំបង ដល់តំបន់ដែលគេលេងភ្នាល់ទឹកភ្លៀង ។ នៅទីនោះ ពាក្យ «គីឡូ» គឺមានន័យផ្សេងទៅវិញ គឺសំដៅលើចំនួនទឹកប្រាក់មួយពាន់ដុល្លា ។ នៅពេលនរណាម្នាក់ភ្នាល់ទឹកភ្លៀង «មួយគីឡូ ឬកន្លះគីឡូ» គឺមានន័យថា អ្នកនោះភ្នាល់ថាមានភ្លៀងឬគ្មានភ្លៀងក្នុងទឹកប្រាក់ចំនួន «មួយពាន់ ឬប្រាំរយដុល្លា» ។ រីឯពាក្យ «សេន» គឺសំដៅលើការភ្នាល់ក្នុងទឹកប្រាក់ «មួយរយដុល្លា» ។ ពាក្យមួយទៀតដែលប្រើប្រាស់ខុសពីន័យធម្មតារបស់វាដែរគឺ «កៅស៊ូ» ដែលសំដៅលើការភ្នាល់ក្នុងទឹកប្រាក់ចំនួន «មួយម៉ឺនដុល្លា» ៕
ស្រាក់ (ន.) ខ្នាតឯកតាខ្មែរពីបុរាណដែលដាក់អ្វីៗតម្រួតលើគ្នា ហើយចងរុំឲ្យនៅក្នុងដុំតែមួយ ដូចជាស្ករផែនឬចាន ជាដើម ។ ចំពោះស្រាក់ស្ករផែន គេខ្ចប់ចងរុំដោយស្លឹកត្នោត មាន ១០ផែន ឬ២០ផែន ឬក៏ច្រើនជាងនេះ ហៅមួយស្រាក់ ។ រីឯចានវិញ គេចងរុំចំនួន ១០ ឬចំនួន ១២ ហៅមួយស្រាក់ដែរ ។ ឧ. ស្ករផែនពីរស្រាក់ ចានបីស្រាក់ ។
បំពង់ (ន.) (បំពង់ឫស្សី) 1. ខ្នាតរង្វាល់ខ្មែរពីបុរាណ ធ្វើពីបំពង់ឫស្សីស្រុក ប្រើសម្រាប់វាល់ទឹកត្នោត ដែលមានចំណុះរវាង ២លីត្រ ទៅ ៣លីត្រ ។ ឧ. ទឹកត្នោតពីរបំពង់ ។ 2. ប្រដាប់ឬឧបករណ៍ធ្វើពីបំពង់ឫស្សី ប្រើសម្រាប់វាល់វត្ថុរាវ ដូចជា ទឹកត្នោត ជាដើម ។
កញ្ជើ (ន.) ខ្នាតរង្វាល់ខ្មែរពីបុរាណ សម្រាប់វាល់គ្រាប់ធញ្ញជាតិ វត្ថុល្អិតៗ ជាដើម ដែលត្បាញដោយបន្ទះឫស្សី ខាងលើមានរាងមូល ហៅថា មាត់ក្ដាប់ និងបន្ទោះផ្ដៅខាងក្រោមរាប ហៅថា បាត ។ ឧ. អង្ករមួយកញ្ជើ ។
ល្អី (ន.) ខ្នាតរង្វាល់ខ្មែរពីបុរាណ ដូចកញ្ជើដែរ តែមានរាងស្មើលើស្មើក្រោម សម្រាប់វាល់គ្រាប់ធញ្ញជាតិ វត្ថុល្អិតៗ ជាដើម ។ ឧ. ស្រូវមួយល្អី ។
កន្តាំង (ន.) ខ្នាតរង្វាល់ខ្មែរពីបុរាណ (មានរាងដូចល្អី) សម្រាប់វាល់គ្រាប់ធញ្ញជាតិ មានស្រូវអង្ករជាដើម ជារង្វាល់អនុភាគ ដែលមានចំណុះពីរភាគឬបីភាគ ឬក៏បួនភាគនៃតៅ ។ អ្នកខ្លះហៅថា ខ្ញឹង ។ ឧ. ស្រូវបីកន្តាំង ។
តក់ (ន.) ខ្នាតរង្វាស់ខ្មែរពីបុរាណ ធ្វើពីត្រឡោកដូងតក់ ឬដូងក្ដៀប ឬក៏ដូងស្ដ មានទំហំតូចជាងនាឡិបន្តិច ប្រើសម្រាប់វាល់អង្ករ ។ ជួនកាលគេហៅ នាឡិតូចក៏បាន ។ ឧ. អង្ករបីតក់ ។
កម្បង់ (ន.) ខ្នាតរង្វាល់ខ្មែរពីបុរាណ ប្រើបាតដៃទាំងពីរផ្គុំគ្នាហើយផ្ងារ ធ្វើឲ្យដក់បន្តិច សម្រាប់ក្បង់គ្រាប់ធញ្ញជាតិតូចៗ ឬវត្ថុអ្វីមានទំហំតូចល្អិតៗ ឬក៏ម៉ដ្ឋៗ ដាក់ពេញថ្នក់បាតដៃទាំងពីរនោះ ។ ឧ. អង្ករពីរកម្បង់ ។
ទូកដៃ (ន.) ខ្នាតរង្វាល់ខ្មែរពីបុរាណ ប្រើបាតដៃម្ខាងដាក់ផ្ងារធ្វើឲ្យដក់បន្តិច សម្រាប់ចូកវាល់គ្រាប់ធញ្ញជាតិតូចៗ ឬវត្ថុអ្វីៗមានទំហំតូចល្អិតៗ ឬក៏ម៉ដ្ឋៗ ដាក់ពេញថ្នក់បាតដៃនោះ ។ ឧ. គ្រាប់ល្ងមួយទូកដៃ ។
ក្ដាប់ (ន.) ខ្នាតរង្វាល់ខ្មែរពីបុរាណ ប្រើម្រាមដៃម្ខាងរួបក្រសោបបិទ សម្រាប់ចាប់គ្រាប់ធញ្ញជាតិតូចៗ ឬវត្ថុអ្វីៗមានទំហំតូចល្អិតៗ ឬក៏ម៉ដ្ឋៗ ។ ឧ. អង្ករមួយក្ដាប់ ។
ចឹប (ន.) ខ្នាតរង្វាន់ខ្មែរពីបុរាណ ប្រើចុងម្រាមដៃម្ខាងរួបប្រួមផ្គុំគ្នា ច្បិចគ្រាប់ធញ្ញជាតិតូចៗ ឬវត្ថុអ្វីៗមានទំហំតូចល្អិតៗ ឬ ក៏ម៉ដ្ឋៗ ។ ឧ. អំបិលមួយចឹប ។
លី (ន.) ខ្នាតខ្មែរពីបុរាណ ដែលមានទម្ងន់ ១/១០ហ៊ុន ប្រមាណ ០,០៣៧៥ក្រាម ។ ឧ. មាសបីលី ។
តយ (ន.) ប្រដាប់ឬឧបករណ៍ធ្វើពីបំពង់ឫស្សី ប្រើសម្រាប់វាល់វត្ថុរាវ ហើយដែលមានចំណុះ ១/៤លីត្រ ឬ ១/២លីត្រ ។ ឧ. ទឹកត្នោតជូរឬផ្អែមពីរតយ ។
ដកស្រង់ព្រឺត្តិបត្រក្រុមប្រឹក្សាជាតិភាសាខ្មែរ លេខ៥ ឆ្នាំ២០១៣
ភ្ជាប់ជាមួយគ្នានេះ សូមជូនរង្វាស់រង្វាល់របស់ខ្មែរ ចងក្រងដោយ «ភូមិកាព្យ»
សន្យាឫស្សី: គុកឥតជញ្ជាំងសៀវភៅរៀបរាប់ពីជីវិតក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ការសម្លាប់រង្គាលនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នៅតែជាប់ជាកំណត់ហេតុនៅក្នុងពិភពលោកចំពោះអំពើបំភិតបំភ័យដែលបង្កើតឡើងដោយរដ្ឋ ។ មិនមានរដ្ឋាភិបាលណាមួយបានសម្លាប់ប្រជាជនរបស់ខ្លួនយ៉ាងច្រើនដូចគ្នានឹងរបបខ្មែរក្រហម ហើយក្នុងនោះ ១ភាគ៥ នៃប្រជាជន ស្មើទៅនឹងជាង ១លាន ៥សែននាក់ បានស្លាប់ក្រោមកណ្តាប់ដៃខ្មែរក្រហម ។ យើងពិបាកយល់ដឹងអំពីចំនួនអ្នកស្លាប់ និងផលប៉ះពាល់លើប្រជាជន សង្គម សេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌ណាស់ ។ អត្ថបទបំប៊ួប្រូមីស (សន្យាឫស្សី Bomboo Promise) របស់ វិជ្ជារ៉ា ហួន គឺជាការក្រើនរំឭកដល់អ្នកស្លាប់នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហមដែលមានន័យចំពោះអ្នករស់រានមានជីវិតនាពេលបច្ចុប្បន្ន ។ ដោយសារអត្ថបទនេះ ត្រូវបានសរសេរជាច្រើនឆ្នាំបន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមបានកើតឡើង ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អត្ថបទរបស់គាត់មានលក្ខណៈថ្មីសន្លាង និងមានព្រឹត្តិការណ៍ពាក់ព័ន្ធជាច្រើន ។ សាច់រឿងរបស់គាត់បង្ហាញអំពីសេចក្តីក្លាហាន និងការរស់រានមានជីវិត និងជាសាច់រឿងដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ ។ចុងបញ្ចប់ដូចដែល យើងដឹង វិជ្ជារ៉ា បានរស់រានមានជីវិតដើម្បីប្រាប់ពីសាច់រឿងនៃការសម្លាប់រង្គាលនោះ ។ ការរស់រានមានជីវិត និងជីវិតថ្មរីបស់គាត់នៅសហរដ្ឋអាមេរិកបានធ្វើឲ្យគាត់ចង់យល់ដឹងអំពីបទពិសោធន៍របស់គាត់ពាក់ព័ន្ធនឹងការបង្អត់អាហារ និងការស្លាប់មួយផ្នែកដើម្បីគោរពចំពោះអ្នកដែលបានស្លាប់ ។ អត្ថបទ បំប៊ូប្រូមីស បំពេញបន្ថែមដល់ការកើនឡើងនៃចំនួនសៀវភៅដែលបោះពុម្ពផ្សាយជាភាសាអង់គ្លេស ដោយអ្នកដែលបានរស់នៅឆ្លងកាត់ការភ័យខ្លាចអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ នៅពេលដែលខ្មែរក្រហមបានដៅធ្វើទារុណកម្ម និងសម្លាប់បញ្ញវន្តជាច្រើននាក់ ។ អត្ថបទ បំប៊ូប្រូមីស បញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា យើងនឹងមិនភ្លេចអ្វីដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងទសវត្សរ៍៧០នោះទេ ។
ផ្នែកទីមួយនៃសន្យាឫស្សី ពិពណ៌នាអំពីកុមារភាពរបស់ វិជ្ជារ៉ា នៅសម័យក្រោយប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានឯករាជ្យ ហើយផ្នែកទីពីរនៃសៀវភៅនេះជីកកកាយនូវសាច់រឿងអំពីភាពអត់ឃ្លាន និងការធ្វើការហួសកម្លាំងអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំនៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ។ ផ្នែកចុងក្រោយរៀបរាប់អំពីការត្រលប់មករកសភាពធម្មតា និងការសម្រេចចិត្តចុងក្រោយរបស់ វិជ្ជារ៉ា ដើម្បីរត់គេចទៅប្រទេសថៃ ។ អំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបន្តស្វែងយល់ការស្រមើស្រមៃរបស់យើងដ៏អាថ៌កំបាំងមួយនេះ ។ សម្រាប់ទិដ្ឋភាពមួយនោះ ខ្មែរក្រហមបានចូលកាន់អំណាចនៅពេលដែលជនបរទេសនៅក្នុងទីក្រុង ។ ជាងនេះទៅទៀត មានជនជាតិអឺរ៉ុប និងជនជាតិអាមេរិកកាំងមួយចំនួនមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងខ្មែរក្រហមកាលពីដំបូង ហើយបានស្វែងយល់អំពីវិធីសាស្ត្រនៃការឃោសនារបស់ខ្មែរក្រហមទាំងនោះដែលផ្ដល់ជាតម្រុយនូវការកកើតឡើងនៅអំពើបំភិតបំភ័យ ។ អត្ថបទបោះពុម្ពផ្សាយនេះ បង្ហាញនូវទិដ្ឋភាពលម្អិតនៃការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុង ហើយអ្នកមានអំណាចបានគ្រប់គ្រងសមូហភាវូបនីយកម្មដោយផ្អែកលើការកាត់បន្ថយចំនួនប្រជាជន ។ ខ្មែរក្រហមបានប្រាប់អ្នករាយការណ៍កាសែតញ៉ូវវីក បន្ទាប់ពីការដួលរលំទីក្រុងថា អ្នកទីក្រុង និងធ្វើស្រែ ហើយជាងនេះទៅទៀត អ្នកទាំងនោះនឹងធ្វើការងារ ឬអត់អាហារ ។
ខ្មែរក្រហមបានធ្វើតាមការសន្យា នៅពេលដែលខ្មែរក្រហមទាំងនោះអាចគ្រប់គ្រងទីក្រុងភ្នំពេញ នៅខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ។ ខ្មែរក្រហមទាំងនោះបានបង្ខំឲ្យបញ្ញវន្តភ្ជួរស្រែ បង្ខំឲ្យជនមូស្លីមបរិភោគសាច់ជ្រូក ។ ពួកគេបានចិញ្ចឹមជ្រូកនៅក្នុងបណ្ណាល័យជាតិ បានបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្តិឯកជន រួមមានប្រាក់កាក់ ។ ចាប់តាំងពីការចាប់ផ្ដើម ជនភៀសខ្លួនកម្ពុជា ដែលអាចរត់គេចទៅប្រទេសថៃ បានពិពណ៌នាអំពីភាពវឹកវរ និងការច្របូកច្របល់នៅតាមផ្ទះ ប៉ុន្តែសាច់រឿងរបស់ជនភៀសខ្លួនទាំងនោះត្រូវបំភ្លេចចោលថាជាសាច់រឿងចម្លែក និងមិនគួរឲ្យជឿ ។ សាច់រឿងអំពីការប្រើពលកម្មទាសករ ការសម្លាប់ឪពុកម្ដាយ និងក្មេងៗត្រូវអ្នកគាំទ្ររបបខ្មែរក្រហមនៅលោកខាងលិច ព្រងើយកន្តើយ ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មួយឆ្នាំក្រោយមក មន្ទីររដ្ឋរបស់ប្រទេសអាមេរិក បានបញ្ជាក់ថា ខ្មែរក្រហមបានបង្កើតប្រព័ន្ធវាលស្រែ ដែលមនុស្សក្មេង មនុស្សចាស់ធ្វើស្រែ ដូចជាទាសករ ចាប់តាំងពីព្រឹកព្រលឹមរហូតដល់ពេលយប់ ដោយមិនមានប្រើឧបករណ៍ទំនើប និងត្រូវស្ថិតក្រោមការឃ្លាំមើលរបស់យោធាខ្មែរក្រហមដែលគួរឲ្យខ្លាច ។ មន្ទីររដ្ឋបានកត់សម្គាល់ថា របបខ្មែរក្រហមបានសម្លាប់មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល និងអ្នកជំនាញ ព្រមទាំងសាច់ញាតិរបស់ពួកគេ ។ ប៉ុន្តែបញ្ញវន្តដែលសិក្សានៅបរទេសជាច្រើនបានបោះបង់ចោលសាច់រឿងដ៏គួរឲ្យភ័យខ្លាចនេះ ដូច្នេះហើយបញ្ញវន្តទាំងនោះ បានគាំទ្ររបបខ្មែរក្រហមដោយប្រយោល ។
កងទ័ពវៀតណាមបានឈ្លានពានរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ហើយបានបណ្ដេញខ្មែរក្រហមចេញពីអំណាចនៅខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ ។ ជាអកុសល ការឈ្លានពានដើម្បីរំដោះយកសេរីភាពរបស់កងទ័ពវៀតណាមបានធ្វើឲ្យប្រជាជនកម្ពុជាបញ្ចប់នូវភាពភ័យខ្លាចអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ និងបាននាំយកអ្នកទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មមកផ្ដន្ទាទោស ។ រដ្ឋាភិបាលវៀតណាមមានរបៀបវារៈផ្ទាល់ខ្លួន ដែលត្រូវគ្រប់គ្រង និងត្រួតត្រាប្រទេសកម្ពុជា ។ ទន្ទឹមពេលដែលវៀតណាមបានបង្កើតសារមន្ទីរប្រល័យពូជសាសន៍ទួលស្លែង (ដែលជាអតីតគុក ជាទីដែលមនុស្សរាប់ពាន់នាក់ត្រូវបានធ្វើទារុណកម្ម និងសម្លាប់) មិនមានតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម ឬកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង ដើម្បីស្វែងរកដំណោះស្រាយចំពោះជនរងគ្រោះ និងអ្នករស់រានមានជីវិត ពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍បានធ្វើឡើងនោះទេ ។ ទាល់តែឆ្នាំ២០០០ ទម្រាំដែលតុលាការខ្មែរក្រហមត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីជំនុំជម្រះមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ។
សៀវភៅរបស់ វិជ្ជារ៉ា ហួន បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរំឭកដល់សហគមន៍អន្តរជាតិ ដែលថា ការដាក់ទណ្ឌកម្មមិនគួរត្រូវបានលើកលែងនោះទេ ទោះបីជាត្រូវបានពន្យាពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍ក៏ដោយ ។ ពិតប្រាកដណាស់ អ្នករស់រានមានជីវិតពីអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ជាច្រើនបានស្លាប់ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានទសវត្សរ៍នៃដំណាក់កាលធ្វើអន្តរាគមន៍របស់អន្តរជាតិ ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អត្ថបទ បំប៊ូប្រូមីស ជួយជីកកកាយនូវអាថ៌កំបាំងនៃអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងផលប៉ះពាល់នៃរបបប្រល័យពូជសាសន៍មកលើអ្នករស់រានមានជីវិត ។
អត្ថបទ បំប៊ូប្រូមីស បានចាប់ផ្ដើមនៅទសវត្សរ៍៥០ នៅពេលដែលជីវិតហាក់បីដូចជាមានភាពសុខស្រួល និងមានភាពជោគជ័យ ។ ការចាប់កំណើតរបស់ វិជ្ជារ៉ា ស្របពេលជាមួយនឹងការផ្លាស់ប្តូរសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងលឿន ដែលបានកើតឡើងក្រោមរដ្ឋាភិបាល សម្តេច សីហនុ (ឆ្នាំ១៩៥៤ ដល់ឆ្នាំ១៩៧០) ។ ការអប់រំកម្រិតឧត្តមសិក្សាត្រូវបានពង្រីក ។ ក្មេងៗគ្រប់អាយុចូលរៀនរាប់លាននាក់បានចូលរៀនសាលាបឋមសិក្សា ហើយទទួលបានការបណ្ដុះបណ្ដាលថ្នាក់មូលដ្ឋាន ទន្ទឹមពេលដែលបច្ចេកទេសផលិតកម្មថ្មីបានបង្កើនទិន្នផលស្រូវយ៉ាងច្រើន ហើយបានដាក់ប្រាក់បម្រុងក្នុងធនាគារមជ្ឈិមរបស់កម្ពុជា ។
វិជ្ជារ៉ា ត្រូវបានចិញ្ចឹមបីបាច់នៅក្នុងផ្ទះចាស់ដែលឆ្លងកាត់អស់ច្រើនជំនាន់នៅចំកណ្ដាលទីក្រុងភ្នំពេញ ។ ឪពុករបស់ វិជ្ជារ៉ា ធ្វើការនៅក្រុមហ៊ុនផលិតឱសថ ហើយបានក្លាយជាអ្នកជំនួញដ៏ជោគជ័យ និងមានទ្រព្យសម្បត្តិ ។ ភាពជោគជ័យខាងជំនួញរបស់គាត់បាននាំទៅរកការងារខាងនយោបាយ ហើយគាត់បានធ្វើជាសមាជិកសភាជាច្រើនឆ្នាំ ចាប់ផ្ដើមនៅដើមទសវត្សរ៍៦០ ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ កុមារភាពរបស់ វិជ្ជារ៉ា ត្រូវបានបំភិតបំភ័យដោយព្រឹត្តិការណ៍ពីរ ។ ទី១. នៅពេលដែលគាត់មានអាយុ ៨ឆ្នាំ ម្ដាយរបស់គាត់បានស្លាប់ បន្ទាប់ពីការវះកាត់ដោយមិនមានជំនាញច្បាស់លាស់ ដើម្បីយកដុំសាច់ចេញ ។ ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីនោះមក ឪពុករបស់ វិជ្ជារ៉ា បានយកប្រពន្ធថ្មីដែលមិនអាចបង្កើតកូនផ្ទាល់ខ្លួនបាន ។ កំហឹងច្រណែនរបស់ម្ដាយចុងទៅលើកូនស្រីដើមរបស់ខ្លួន បង្កឲ្យមានអំពើឃោរឃៅ ដូចដែលបានបង្ហាញនូវក្នុងរឿងនិទាននៅជុំវិញពិភពលោក ។ វិជ្ជារ៉ា បានរស់នៅជិតស្និទ្ធជាមួយក្រុមគ្រួសារមានសមាជិកច្រើនរបស់ខ្លួន ហើយបានពឹងផ្អែកលើការមើលថែពីជីដូនជីតាខាងម្ដាយ និងសាច់ញាតិផ្សេងៗដើម្បីប៉ះប៉ូវនូវជីវិតដែលជួបបញ្ហានៅក្នុងផ្ទះ ។ កាលពីក្មេង ការប្រឈមទី២កើតឡើងចេញពីទំនាក់ទំនងដ៏លំបាករបស់ឪពុករបស់វិជ្ជារ៉ា ជាមួយនឹងគ្រួសាររបស់គាត់ ។ ឪពុករបស់ វិជ្ជារ៉ា បានបាត់បង់ម្ដាយរបស់គាត់កាលពីគាត់នៅក្មេង ហើយជីតារបស់គាត់បានរៀបការជាមួយស្ត្រីម្នាក់ដែលមានកូនជាច្រើន ។ សាច់ញាតិឪពុកវិជ្ជារ៉ា ជាញឹកញយខឹង និងច្រណែន វិជ្ជារ៉ា ដែលជាកូនស្រីតែម្នាក់គត់របស់អ្នកជំនួញមានទ្រព្យសម្បត្តិនោះ ។
វិជ្ជារ៉ា បានចូលរៀននៅសាកលវិទ្យាល័យ នៅកន្លែងដែលខ្លួនបានជួបជាមួយមិត្តប្រុសដំបូងរបស់ខ្លួន ។ ចំពេលដែល វិជ្ជារ៉ា កំពុងសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យ ពេលនោះចំពេលដែលយោធាអាមេរិកខិតខំប្រឹងប្រែងទប់ស្កាត់ជនកុម្មុយនីស្តវៀតណាមមិនឲ្យជ្រកកោននៅតាមទីជនបទក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ ការទម្លាក់គ្រាប់បែកដោយសម្ងាត់បានចាប់ផ្ដើមនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦៦ ប៉ុន្តែបានកើនឡើងនៅក្នុងចន្លោះឆ្នាំ១៩៦៩-១៩៧៣ ។ ការទម្លាក់គ្រាប់បែកជាបន្តបន្ទាប់មកលើភូមិ និងវាលស្រែ បានធ្វើមានអស្ថិរភាពនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងបានបង្កើតភាពតានតឹងផ្នែកនយោបាយសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ច ។
ការស្លាប់របស់ជនស៊ីវិលដោយសារការទម្លាក់គ្រាប់បែកបានជំរុញឲ្យប្រជាជននៅតាមជនបទ ចូលរួមប្រយុទ្ធជាមួយខ្មែរក្រហម ដែលបានទទួលការគាំទ្រតិចតួចរហូតដល់ការទម្លាក់គ្រាប់បែក បានចាប់ផ្ដើមដោយធ្វើឲ្យមានការពង្រីកសង្គ្រាមវៀតណាមចូលក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ការធ្វើរដ្ឋប្រហារក្នុងឆ្នាំ១៩៧០ ដែលទម្លាក់ សម្តេច សីហនុ ការងើបឡើងយ៉ាងលឿនរបស់ខ្មែរក្រហម និងចុងក្រោយអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។
នៅដើមទសវត្សរ៍៧០ វិជ្ជារ៉ា និងមិត្តប្រុស បានផ្សារភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងស្នេហារួចហើយ ។ ប៉ុន្តែគ្រួសាររបស់ វិជ្ជារ៉ា បានព្យាយាមផ្គូផ្គងជាមួយកូនអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិ និងកិត្តិយស ។ ទន្ទឹមពេលដែល វិជ្ជារ៉ា រង់ចាំឪពុករបស់ខ្លួនទទួលយកមិត្តប្រុសបច្ចុប្បន្នរបស់ខ្លួន វិជ្ជារ៉ា បានសម្រេចចិត្ត ព្យាយាមបញ្ចប់ការសិក្សារបស់ខ្លួននៅប្រទេសបារាំង ។ ឪពុករបស់ វិជ្ជារ៉ា មានការស្ទាក់ស្ទើរយល់ស្របជាមួយការសិក្សារបស់ វិជ្ជារ៉ា នៅប្រទេសបារាំង ។ ដូច្នេះហើយ វិជ្ជារ៉ា បានបន្តការសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យទន្តសាស្ត្រ និងឱសថសាស្ត្រ ក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញវិញ ។ ការសម្រេចចិត្តនោះ បានបង្កើតទៅជាកម្មវាសនា ។ សូម្បីតែក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤ ដែលសញ្ញាណនៃការគំរាមកំហែងបានកើតឡើងជាច្រើននៅទីក្រុងភ្នំពេញ ហើយបន្ទាប់ពីគ្រួសារដែលមានទ្រព្យសម្បត្តិជាច្រើនបានបញ្ជូនកូនរបស់ខ្លួនទៅបរទេសដើម្បីសុវត្ថិភាពនោះ ឪពុករបស់ វិជ្ជារ៉ា មិនមានភាពប្រាកដប្រជាចំពោះការបញ្ជូនកូនទៅប្រទេសបារាំងនោះឡើយ ។ អាពាហ៍ពិពាហ៍របស់វិជ្ជារ៉ា បានប្រព្រឹត្តឡើងប៉ុន្មានឆ្នាំបន្ទាប់ពីមានការភ្ជាប់ពាក្យជាផ្លូវការ នៅពេលដែលឪពុករបស់ វិជ្ជារ៉ា ទន់ចិត្ត ទោះបីជាពិធីរៀបការត្រូវបានរំខានដោយយោធាខ្មែរក្រហមដែលខិតជិតចូលមកទីក្រុង និងភាពវឹកវរនៅក្នុងទីក្រុងក៏ដោយ ។
វិជ្ជារ៉ា ព្រមទាំងប្ដី ឪពុក និងម្ដាយក្រោយ និងសាច់ថ្លៃត្រូវបានជម្លៀសចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ ។ ខ្មែរក្រហមបានបញ្ចប់ជីវភាពអ្នករស់នៅក្នុងទីក្រុង បិទមន្ទីរពេទ្យ សាលារៀន និងសារមន្ទីរ ។ រោងចក្រត្រូវបានបិទ ។ ព្រះសង្ឃត្រូវបានបណ្ដេញចេញពីវត្ត ។ ប្រជាជនទាំងអស់ត្រូវផ្លាស់ទីទៅជនបទដោយមានឧបករណ៍ធ្វើស្រែចម្ការ និងរស់នៅក្នុងទីជម្រកថ្មី ។ ប្រទេសកម្ពុជាបានក្លាយទៅជាគុកដ៏ធំមួយ ។ គោលបំណងនោះគឺដើម្បីគ្រប់គ្រងប្រទេសទាំងមូលដោយទប់ស្កាត់ការរស់នៅជាលក្ខខណ្ឌបុគ្គល ឬការគិតបែបឯករាជ្យ ។ ក្នុងទិដ្ឋភាពនេះ នរណាក៏ដោយដែលកើតចេញពីវណ្ណៈដែលមានការអប់រំរៀនសូត្រ គឺជាជនសង្ស័យ ។ ដូច្នេះហើយគ្រួសារ វិជ្ជារ៉ា ប្រឈមមុខទៅនឹងមហន្តរាយទ្វេដង ដោយសារអ្នកទាំងនោះគឺជាអ្នកទីក្រុងដែលមិនទាន់រៀបចំខ្លួនរស់នៅតាមស្រែចម្ការ ហើយក៏ជាក្រុមមានទ្រព្យសម្បត្តិ និងមានការអប់រំដែលត្រូវដៅជាមុខសញ្ញា ។
វិជ្ជារ៉ា និងឪពុក ត្រូវបានបង្ខំឲ្យផ្លាស់ទីលំនៅពីភូមិដាច់ស្រយាលមួយទៅមួយទៀត ហើយបានរស់នៅក្នុងផ្ទះដ៏តូចនៅជិតសាច់ថ្លៃរបស់ខ្លួន ។ វិជ្ជារ៉ា បានបែកចេញពីប្ដីរបស់ខ្លួន ដែលត្រូវយោធាខ្មែរក្រហមនាំយកទៅសម្លាប់ ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក វិជ្ជារ៉ា លេងឃើញប្ដីរបស់ខ្លួនតទៅទៀត ។
ក្មេងៗនិងមនុស្សចាស់ជាមនុស្សដំបូងដែលស្លាប់ ។ ឪពុករបស់ វិជ្ជារ៉ា បានស្លាប់បន្ទាប់ពីការរស់នៅក្នុងជីវភាពក្រខ្សត់ ការខ្វះអាហារូបត្ថម្ភ ខ្វះថ្នាំសង្កូវ ។ បន្ទាប់ពីឪពុករបស់ វិជ្ជារ៉ា ស្លាប់ដោយការឈឺចាប់ វិជ្ជារ៉ា បានមករស់នៅជាមួយសាច់ថ្លៃដែលមិនចូលចិត្តចែករំលែកអាហារជាមួយអ្នកដទៃ ទន្ទឹមពេលដែលសាច់ថ្លៃទាំងនោះចង់សងសឹកឪពុករបស់ វិជ្ជារ៉ា ចំពោះការពន្យាពេលការរៀបការរបស់ វិជ្ជារ៉ា និងប្ដីអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ ។ នៅពេលដែលស្ថានភាពការហូបចុកបន្តយ៉ាប់យ៉ឺន វិជ្ជារ៉ា យល់ឃើញថាខ្លួនមិនត្រូវបានស្វាគមន៍ លែងត្រូវការហើយក៏សម្រេចចិត្តតស៊ូដោយខ្លួនឯង ។ វិជ្ជារ៉ា ចូលទៅសម្រាកព្យាបាលរបួសក្នុងមន្ទីរពេទ្យនៅចុងឆ្នាំ១៩៧៨ នៅពេលដែលទាហានវៀតណាមដេញខ្មែរក្រហមទៅព្រំដែន ហើយបង្កើតរដ្ឋាភិបាលថ្មីនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ។
ផ្នែកទី៣នៃសៀវភៅនេះ ជីកកកាយនូវដំណើរវិលត្រលប់មកទីក្រុងភ្នំពេញរបស់ វិជ្ជារ៉ា ។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ វិជ្ជារ៉ា បានទំនាក់ទំនងជាមួយមិត្តភក្តិចាស់ និងសាច់ញាតិចាស់មួយចំនួនសាជាថ្មី ។ វិជ្ជារ៉ា បានមកលេងផ្ទះរបស់ខ្លួន ដែលត្រូវបានរុករើ និងត្រូវយកវត្ថុមានតម្លៃចេញទាំងអស់ ។ ដោយសារតែមានជំនាញផ្នែកភាសា វិជ្ជារ៉ា បានក្លាយជាអ្នកបកប្រែឲ្យជនជាតិវៀតណាម និងសមាគមជនជាតិបរទេស ។ ពេលនោះ វិជ្ជារ៉ា ក៏បានបញ្ចប់បរិញ្ញាបត្រផ្នែកឱសថសាស្ត្រដែរ ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទុក្ខព្រួយបានញាំញីជីវិតរបស់ វិជ្ជារ៉ា រាល់ពេលដែល វិជ្ជារ៉ា នឹកដល់ការបាត់បង់ និងការបាត់ខ្លួនមនុស្សជាទីស្រលាញ់របស់ខ្លួន ។ បន្ទាប់ពីអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំដែលបានរសាត់ អណ្ដែតហើយព្យាយាមស្វែងរកតួនាទីសម្រាប់ខ្លួនឯងផ្ទាល់ វិជ្ជារ៉ា បានធ្វើការសម្រេចចិត្តយ៉ាងច្បាស់ និងប្រថុយប្រថានរត់គេចទៅប្រទេសថៃ ។
នៅដើមឆ្នាំ១៩៨៣ វិជ្ជារ៉ា បានទៅដល់ជំរុំជនភៀសខ្លួននៅតាមព្រំដែនប្រទេសថៃ ។ យ៉ាងហោចណាស់ វិជ្ជារ៉ា មានសេរីភាពក្នុងការស្រមៃឃើញអនាគតដ៏ប្រសើរ ។ សៀវភៅនេះបានបញ្ចប់ទៅដោយការរត់គេចទៅប្រទេសថៃ ។ យើងដឹងថា វិជ្ជារ៉ា បានទៅដល់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៨៥ ។ យើងនឹងរង់ចាំមើលសៀវភៅទី២ ដើម្បីស្ដាប់អំពីការរត់គេចទៅជំរុំជនភៀសខ្លួន និងរស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ស្របពេលជាមួយគ្នានេះដែរ យើងមានសំណាងដែលថា វិជ្ជារ៉ា សម្រេចចិត្តបោះពុម្ពផ្សាយជីវប្រវត្តិរបស់ខ្លួន ។ វិជ្ជារ៉ា គឺជាអ្នកនិពន្ធដែលមានលក្ខណៈជំរុញលើកទឹកចិត្ត ហើយបានបង្ហាញនូវសាច់រឿងដ៏សោកសៅ និងទាក់ទាញស្ដីពីការរងទុក្ខអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំក្នុងនាមជាជនរងគ្រោះនៃអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ សៀវភៅរបស់គាត់គឺប្រវត្តិស្ដីពីការលើកទឹកចិត្ត និងការប្ដេជ្ញាចិត្តដែលប្រឈមនឹងការអត់ឃ្លាន និងការភ័យខ្លាច ៕
ផូលេខ គូស័រ ទស្សនាវដ្ដីស្វែងរកការពិត លេខ១៧១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៤
ដំណាំស្រូវ ជាដំណាំមួយដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ជាសកលថា មានអាយុកាលរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ ទោះបីជាកាលនៃការដាំដុះដំបូងបំផុតហាក់ដូចជាពុំមានឯកសារអះអាងច្បាស់លាស់ ឬត្រូវបានបាត់បង់ក្នុងសម័យបុរេប្រវត្តិក៏ដោយ ។ ស្រូវគឺជាប្រភពដ៏សំខាន់នៅក្នុងប្រព័ន្ធផ្គត់ផ្គង់ចំណីអាហារពិភពលោក ។ ប្រហែលជាពាក់កណ្តាលនៃមនុស្សនៅលើពិភពលោក ជាពិសេសប្រជាជននៅបណ្តាប្រទេសអាស៊ីបានរស់នៅដោយពឹងផ្អែកលើស្រូវជាអាហារសំខាន់របស់ពួកគេ ។ ជាទូទៅប្រជាជនដែលពឹងផ្អែកលើដំណាំស្រូវជាអាហារ ភាគច្រើនបានរស់នៅក្នុងប្រទេសកំពុង និងក្រោមអភិវឌ្ឍន៍ដែលមានប្រជាជនច្រើនកុះករ តួយ៉ាងប្រទេសចិន និងឥណ្ឌា រួមមានមនុស្សរហូតជិត ២០០០ លាននាក់ ដែលមានប្រាក់ចំណូលប្រចាំឆ្នាំជាមធ្យមនៅទាបនៅឡើយ ។ ដោយការពឹងផ្អែកទាំងស្រុងលើដំណាំស្រូវរបស់ប្រទេសនៅអាស៊ីភាគច្រើន ប្រវត្តិសាស្ត្របានបង្ហាញឲ្យឃើញថា ការបរាជ័យនៃផលិតកម្មដំណាំស្រូវអាចនាំឲ្យមានគ្រោះទុរ្ភិក្ស និងការបាត់បង់ជីវិតរបស់ប្រជាជននៅតំបន់នេះ ។
ការផលិតស្រូវសាឡីនៅលើសកលលោក មានបរិមាណច្រើនជាងផលិតផលស្រូវ ដោយគិតពីបរិមាណនៃផលិតកម្ម ។ ប៉ុន្តែបរិមាណស្រូវសាឡីរហូតដល់មួយភាគបួនមិនត្រូវបានប្រើប្រាស់ជាអាហារទេបើប្រៀបធៀបជាមួយស្រូវ ដែលមានចំនួនតែ ៧ ភាគរយ ប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រទេសចិន និងឥណ្ឌាដែលមានប្រជាជនច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោកមានតម្រូវការស្រូវច្រើនជាងចំនួនពីរដងនៃបរិមាណស្រូវសាឡី ។ ដំណាំទាំងពីរប្រភេទនេះបានគ្របដណ្ដប់លើមួយភាគបួននៃផ្ទៃដីដាំដុះនៅលើពិភពលោក ។ ចំនួនប្រហែល ២៤ ភាគរយនៃស្រូវសាឡីត្រូវបានលក់ដូរជាអន្តរជាតិ ចំណែកឯផលិតផលស្រូវវិញគឺចំនួន ៩០ ភាគរយត្រូវបានផលិត និងដោះដូរនៅក្នុងឧបទ្វីបអាស៊ី ។ តំបន់ដាំដុះដំណាំស្រូវនៅអាស៊ី ត្រូវបានបែងចែកជាបីតំបន់ទៅតាមទីតាំងភូមិសាស្ត្រ រួមមាន អាស៊ីខាងកើត អាស៊ីអាគ្នេយ៍ និងអាស៊ីខាងត្បូង ។ ប្រទេសចិន រួមទាំងតៃវ៉ាន់ ជប៉ុន និងកូរ៉េ ជាប្រទេសផលិតកម្មស្រូវចម្បងនៅអាស៊ីខាងកើត ។ ប្រទេសកម្ពុជា ភូមា ឥណ្ឌូណេស៊ី ឡាវ ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន ថៃ និងវៀតណាម ជាប្រទេសផលិតកម្មចម្បងនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។ ចំនួនប្រាំប្រទេសចម្បងនៅអាស៊ីខាងត្បូងរួមមាន បង់ក្លាដែស ស្រីលង្កា ឥណ្ឌា នេប៉ាល់ និងបាគីស្ថាន ។
នៅតំបន់ពឹងផ្អែកលើផលិតកម្មស្រូវ ដំណាំស្រូវមិនគ្រាន់តែគ្របដណ្ដប់លើផ្នែកផលិតកម្ម និងការបរិភោគប៉ុណ្ណោះទេ គឺមានឥទ្ធិពលដ៏សំខាន់នៅក្នុងការរៀបចំសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ចសម្រាប់ការរស់នៅរបស់មនុស្សទៀតផង ។ កសិករទាំងអស់បានប្រកបរបរធ្វើស្រូវច្រើនជាងមុខរបរផ្សេងៗដទៃទៀត ដែលក្នុងនោះផលិតកម្មស្រូវបានស្រូបយកជាងពាក់កណ្តាលនៃកម្លាំងពលកម្មសម្រាប់កសិកម្មនៅក្នុងបណ្ដាប្រទេសមួយចំនួន រួមទាំងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ ។ ស្រូវមិនគ្រាន់ជាអាហារដ៏សំខាន់របស់ប្រជាជនកម្ពុជាប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជាប្រភពចំណូលដ៏សំខាន់មួយសម្រាប់សេដ្ឋកិច្ចជាតិ (FAO/WFP, 1999) ។ ភោគផលស្រូវប្រចាំឆ្នាំមានឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទៅលើសន្តិសុខស្បៀងផលិតផលសរុបក្នុងស្រុក ព្រមទាំងការងារនៃកម្លាំងពលកម្មនៅជនបទ ។ ដំណាំស្រូវក៏មានសារសំខាន់ដ៏លើសលុបផងដែរខាងនយោបាយ ។ ការផ្គត់ផ្គង់ស្រូវគ្រប់គ្រាន់ជាមួយតម្លៃថោកសមរម្យ ធ្វើឲ្យប្រជាជនមានការសប្បាយចិត្ត និងជួយរក្សាតម្លៃប្រកួតប្រជែងសម្រាប់អតិថិជនក្នុងស្រុកក៏ដូចជាការនាំចេញផងដែរ ។ ផ្ទុយទៅវិញ ការផ្គត់ផ្គង់មិនគ្រប់គ្រាន់ តម្លៃឡើងខ្ពស់ បង្កឲ្យមានសម្ពាធអតិផរណាទៅលើប្រាក់បៀវត្ស និងប្រាក់ចំណូល និងធ្វើឲ្យមានអស្ថេរភាពនយោបាយ ។ សារសំខាន់របស់ដំណាំស្រូវក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេស គឺអាស្រ័យលើលើសេដ្ឋកិច្ចនៃស្រូវដែលងាយទទួលរងសម្ពាធនយោបាយ ដែលជាឧបសគ្គដល់ការរីកលូតលាស់ ។ ដូច្នេះដំណាំស្រូវមិនមែនគ្រាន់តែសម្រាប់ជាអាហារប្រចាំថ្ងៃប៉ុណ្ណោះទេ គឺវាបានចូលរួមចំណែកធ្វើឲ្យមានស្ថេរភាពក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងនយោបាយផងដែរ ។
ផ្ទៃដីដាំដុះ ទិន្នផល និងផលិតកម្មនៃដំណាំស្រូវនៅលើពិភពលោក មានការប្រែប្រួលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ចាប់ពីទសវត្សរ៍ទី៦០ រហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ។ ផ្ទៃដីដាំដុះនៃប្រទេសនៅតំបន់ ឬឧបទ្វីបខ្លះមានការកើនឡើង ផ្ទុយទៅវិញ ផលិតកម្មនៅបណ្ដាប្រទេសមួយចំនួនតូច បែរមានការធ្លាក់ចុះទៅវិញ ក៏ប៉ុន្តែបើយោងលើនិន្នាការនៅលើពិភពលោកទាំងមូល គឺមានការកើនឡើង ។ តារាង ១១.១ បានបង្ហាញឲ្យឃើញថា ទាំងផ្ទៃដី ទិន្នផល និងផលិតកម្មគឺមានការកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំង ទោះបីជានៅទសវត្សរ៍ទី៦០ និងដើមទសវត្សរ៍៧០ មានកំណើនយឺតក៏ដោយបើប្រៀបធៀបទៅនឹងប៉ុន្មានទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ ។ ភាពខុសគ្នានៃផលិតកម្មស្រូវនៅលើពិភពលោកក្នុងអំឡុងពេលឆ្នាំ ១៩៦១-១៩៦៥ ដែលទិន្នផលមិនមានការកើនឡើង ដោយសារការចាប់ផ្តើមនៃពាក្យដ៏មានប្រជាប្រិយភាព គឺ «បដិវត្តន៍បៃតង» គួបផ្សំនឹងភាពរាំងស្ងួតនៅឆ្នាំ១៩៧២ ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញ ភាពល្អប្រសើរជាទូទៅនៃផលិតកម្មស្រូវនៅឆ្នាំ១៩៧៣ និង ១៩៧៥ ដែលជាការឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញអំពីការប្រើប្រាស់ពូជទំនើបក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំ ការកើនឡើងនូវការប្រើប្រាស់ជី និងការប្រើប្រាស់ទុនផលិតកម្មផ្សេងៗទៀត (Chandler, 1979) ។ ក្រោយយុគសម័យបដិវត្តន៍បៃតង រហូតមកដល់ឆ្នាំ២០០៤ ទាំងផ្ទៃដី និងផលិតកម្ម ជាពិសេសទិន្នផលមានការកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំង ដែលបានបញ្ជាក់ពីការរីកចម្រើននៃបច្ចេកវិទ្យាខាងផលិតកម្មស្រូវ ។
តារាង ១១.១ ផលិតកម្មស្រូវនៅលើពិភពលោក
ឧបទ្វីបអាស៊ីជាតំបន់មួយ ដែលផលិតស្រូវច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក ទោះបីជាទិន្នផលស្រូវជាមធ្យមនៃតំបន់នេះ ទំនងជានៅមានកម្រិតទាប បើប្រៀបប្រៀបទៅនឹងតំបន់ដាំស្រូវផ្សេងៗទៀត ក៏ដោយ (តារាង ១១.១) ។ ទោះបីជាមានការប្រែប្រួលនៃផ្ទៃដី និងផលិតកម្មស្រូវនៅលើពិភពលោកក៏ដោយ ក៏ផ្ទៃដីដាំដុះ និងផលិតកម្មនៅតំបន់អាស៊ី គឺមានចំនួន ៩០ ភាគរយនៃពិភពលោក ពីមួយទសវត្សរ៍ទៅមួយទសវត្សរ៍រហូតឆ្នាំ២០០៤ ។ ទិន្នផលស្រូវនៅអាស៊ីនៅប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយគឺមានចំនួនជិតពីរដង ឬក៏លើសពីរដង សម្រាប់ប្រទេសមួយចំនួនធំ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងទិន្នផលក្នុងទសវត្សរ៍ទី៦០ ក៏ប៉ុន្តែសម្រាប់ប្រទេសមួយចំនួនតូច ក៏ពុំមានការប្រែប្រួលដែរ ដោយប្រទេសទាំងនោះទទួលបានទិន្នផលខ្ពស់តាំងពីយូរយារមកហើយ ។ នៅតំបន់អាស៊ីមានតែប្រទេសមួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះ ដែលទទួលបានទិន្នផលខ្ពស់ជាងបីតោនក្នុងមួយហិកតាក្នុងទសវត្សរ៍ទី៦០ រួមមានប្រទេសជប៉ុន កូរ៉េខាងជើង និងប្រទេសចិន ។ ប្រទេសជប៉ុន និងប្រទេសកូរ៉េទាំងពីរ បានទទួលផលច្រើនជាងបួនតោនតាំងតែពីដើមទសវត្សរ៍ ដោយឡែកទិន្នផលនៅប្រទេសចិនទើបតែមានការកើនឡើងខ្ពស់ជាងបីតោន ចាប់ពីពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ទី៦០ ប៉ុណ្ណោះ ។ ដោយការរីកចម្រើននៃបច្ចេកវិទ្យានៅក្នុងវិស័យកសិកម្ម ក៏ដូចជាដំណាំស្រូវដែរ ទិន្នផលនៅក្នុងនៅតំបន់ មានការកើនឡើងជាបន្តបន្ទាប់ដែរ រហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្នមានប្រទេសជាច្រើននៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដូចជា ឥណ្ឌូណេស៊ី ឡាវ ម៉ាឡេស៊ី ភូមា ហ្វីលីពីន និងវៀតណាមជាដើម ព្រមទាំងប្រទេសមួយចំនួននៅអាស៊ីខាងត្បូងទទួលបានទិន្នផលលើសពីបីតោន ។ ទិន្នផលបានឡើងខ្ពស់ជាង ៦តោន សម្រាប់ប្រទេសមានការរីកចម្រើនតាំងពីដើមមកដូចជា ប្រទេសជប៉ុន ចិន និងកូរ៉េខាងត្បូងជាដើម ។
នៅទ្វីបអាហ្វ្រិកមានផ្ទៃដីដាំដុះដំណាំស្រូវប្រហែលជា ៣ ភាគរយប៉ុណ្ណោះ ដែលក្នុងនោះ ប្រទេសអេហ្ស៊ីប និងម៉ាដាហ្គាស្កា ជាប្រទេសដែលមានផលិតកម្មស្រូវធំជាងគេបង្អស់នៅក្នុងតំបន់ (Chandler, 1979) ។ ប្រទេសប្រេស៊ីល មានផ្ទៃដីដាំដុះស្រូវរហូតដល់ ៨២ ភាគរយនៃតំបន់អាមេរិកខាងត្បូង ។ ទិន្នន័យបានបង្ហាញឲ្យឃើញថា ប្រទេសកូឡុំប៊ី មានការអភិវឌ្ឍផលិតកម្មស្រូវដោយការរីកសាយភាយប្រព័ន្ធស្រោចស្រព ពូជថ្មី និងបច្ចេកវិទ្យាថ្មី ។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក អឺរ៉ុប និងប្រទេសអូស្ត្រាលី មានផ្ទៃដីផលិតកម្មស្រូវមិនសូវធំទេ ។ ទោះបីជាមានផ្ទៃដីដាំដុះតិចតួចក៏ដោយ ក៏ទិន្នផលស្រូវនៃប្រទេសជឿនលឿនទាំងនេះ មានកម្រិតខ្ពស់ណាស់ដែលអាចរហូតដល់ជាង ៧តោន នៅសហរដ្ឋអាមេរិក និងជិត ៩តោន នៅប្រទេសអូស្ត្រាលី នៅប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ។ ការរីកចម្រើននៃផលិតកម្មនៅបណ្ដាប្រទេសទាំងនេះ គឺអាស្រ័យការស្រោចស្រពពេញលេញ ការប្រើប្រាស់បរិមាណជីត្រឹមត្រូវគ្រប់គ្រាន់ និងវិធីសាស្ត្រដាំដុះដ៏ប្រសើរ ។ ការទទួលបាននូវទិន្នផលខ្ពស់គឺកើតឡើងដោយសារការគ្រប់គ្រងដំណាំដ៏ល្អ និងភាពកើតឡើងដ៏កម្រនូវសត្វល្អិត និងជំងឺទៅលើដំណាំ ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការកើនឡើងនូវផលិតកម្ម គឺជាលទ្ធផលនៃការកើនឡើងនូវផ្ទៃដីដាំដុះ ជាក់ស្ដែងផ្ទៃដីដាំដុះនៅប្រទេសអូស្ត្រាលី និងសហរដ្ឋអាមេរិក ត្រូវបានពង្រីកយ៉ាងខ្លាំងពីទសវត្សរ៍ទី៦០ ទៅទសវត្សរ៍ទី៨០ (តារាង ១១.១) ។
ទោះបីជាមានការពង្រីកផ្ទៃដីដាំដុះស្រូវជាទូទៅក៏ដោយ ក៏ទិន្នផលនៅប្រទេសមួយចំនួនធំ មានការកើនឡើងយ៉ាងយឺត ឬក៏ទិន្នផលនៅមានកម្រិតទាប នៅតំបន់អាហ្វ្រិក អាស៊ីខាងត្បូង និងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ជាដើម ។ ប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍រួមមានប្រទេស កម្ពុជា ឡាវ ឥណ្ឌូណេស៊ី និងប្រទេសថៃ ជាប្រទេសដែលមានទិន្នផលទាប ហើយមានការរីកចម្រើនយឺត ។ ទោះបីជាប្រទេសថៃជាប្រទេសនាំមុខគេក្នុងពិភពលោកក្នុងការនាំស្រូវចេញនៅពេលបច្ចុប្បន្នក៏ដោយ ក៏ទិន្នផលស្រូវនៃប្រទេសនេះមិនបាននាំមុខគេទេ ដែលទិន្នផលរហូតដល់ថ្មីៗនេះគឺ ២,៦ តោន/ហត (តារាង ១១.១) ។ ប្រទេសឡាវជាប្រទេសមួយនៅក្នុងតំបន់ ដែលមានទិន្នផលស្រូវកើនឡើងគួរឲ្យកត់សម្គាល់ ។ នៅក្នុងទសវត្សរ៍ទី៦០ ទិន្នផលស្រូវនៅប្រទេសនេះគឺតិចជាងមួយតោន តែរហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះទិន្នផលបានឈានដល់ច្រើនជាងបីតោន ។
ទិន្នផលស្រូវនៅប្រទេសកម្ពុជាមានកម្រិតទាបជាងគេក្នុងបណ្តាប្រទេសអាស៊ីអាគ្នេយ៍កាលពីទសវត្សរ៍ទី៦០ ក៏ដូចជាពេលបច្ចុប្បន្ននេះដែរ ។ តែទោះបីជាយ៉ាងក៏ដោយ ស្ថិតិបានបង្ហាញឲ្យឃើញថា ទិន្នផលស្រូវជាមធ្យមរបស់ប្រទេសកម្ពុជាបានកើន ១,២ តោន/ហត នៅទសវត្សរ៍ទី៦០ មក ២ តោន/ហត នៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ដែលជាសញ្ញាណមួយនៃការរីកចម្រើននៃផលិតកម្មនៅកម្ពុជា ។ លទ្ធផលដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់នេះ គឺជាការចូលរួមមួយដ៏ធំធេងរបស់វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ និងអភិវឌ្ឍន៍កសិកម្មកម្ពុជា (CARDI) ដែលបានបន្តវេនកាតព្វកិច្ចពីកម្មវិធីកម្ពុជា-អ៊ីរី-អូស្ត្រាលី (CIAP) ។ កម្មវិធី កម្ពុជា-អ៊ីរី-អូស្ត្រាលី ដែលជាគម្រោងតែមួយគត់នៅកម្ពុជាដែលបានធ្វើការស្រាវជ្រាវពីដំណាំស្រូវបានចាប់កំណើតនៅឆ្នាំ១៩៨៨ និងបានដើរតួនាទីដ៏សំខាន់ក្នុងការអភិវឌ្ឍន៍ផលិតកម្មស្រូវនៅកម្ពុជា ក្នុងគោលបំណងដោះស្រាយជីវភាពខ្វះខាតរបស់កសិករខ្មែរ ក្រោមកិច្ចប្រតិបតិ្តការរវាងក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ និងវិទ្យាសា្ថនស្រាវជ្រាវដំណាំស្រូវអន្តរជាតិ (IRRI) ។ ដោយសារស្នាដៃដ៏គួរឲ្យកោតសរសើររបស់អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រខ្មែរ និងបរទេសរបស់កម្មវិធីនេះ ទិន្នផលស្រូវនៅកម្ពុជាមានការរីកចម្រើន និងអាចលើសពីតម្រូវការចាប់ពិឆ្នាំ១៩៩៥ ។
ផ្ទៃដីសម្រាប់ដំណាំស្រូវនៅកម្ពុជា មានការថយចុះយ៉ាងខ្លាំងនៅទសវត្សរ៍ទី៧០ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងទសវត្សរ៍ទី៦០ ដោយសារសង្គ្រាមស៊ីវិល និងការកើតកលិយុគនៅតាមជនបទ ដែលបណ្តាលឲ្យការប្រកបរបរកសិកម្មត្រូវបានអាក់ខាន ។ ផ្ទៃដីផលិតកម្មស្រូវប្រហែលជា ៥០ ភាគរយមិនត្រូវបានធ្វើការដាំដុះដោយកសិករខ្មែរ ថយពី ២,២ លានហិកតា មកតិចជាង ១,១ លានហិកតា ។ ផ្ទៃដីដាំដុះមានការកើនឡើងវិញគួរឲ្យកត់សម្គាល់រហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ទោះបីជានៅតិចជាងសម័យមុនសង្គ្រាមបន្តិចបន្តួចក៏ដោយ ។ តែបើពិនិត្យមើលស្ថិតិនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៤ គឺប្រហាក់ប្រហែលនឹងអំឡុងឆ្នាំ១៩៦០ ដែរ ។ មកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន ផ្ទៃដីដាំដុះស្រូវនៅកម្ពុជាមានទំហំរហូតដល់ប្រហែល ២,៤ លានហិកតា ដែលប្រហែលជា ៤៣ ភាគរយនៃផ្ទៃដីកសិកម្មទូទាំងប្រទេស ។ តែបើប្រៀបធៀបជាមួយដីអាចដាំដុះបានវិញគឺមានរហូតជាង ៦០ ភាគរយ ។
ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់ខ្ញុំស្ដីពីជនជាតិចាមមូស្លីមកាលពីឆ្នាំមុន ខ្ញុំមានការភ្ញាក់ផ្អើលបន្តិចបន្តួចនៅពេលដែលខ្ញុំបានដឹងថា ជនជាតិចាមមូស្លីមត្រូវបានជឿថាជាគ្រូមន្តអាគមដ៏ពូកែ ។ ខ្ញុំបានសិក្សាអំពីអ៊ិស្លាមនៅមជ្ឈិមបូព៌ាមុនពេលដែលមកកាន់ប្រទេសកម្ពុជា ហើយទិដ្ឋភាពស្ដីពីជនមូស្លីមនៅទីនេះគឺជាទិដ្ឋភាពថ្មីសម្រាប់ខ្ញុំ ។ កាលនោះ ខ្ញុំបានធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវស្ដីពីឯកសារសម្ងាត់សរសេរជាភាសាអារ៉ាប់ ដែលត្រូវបានកប់ដោយជនជាតិចាម ដើម្បីការពារឯកសារទាំងនោះពីការបំផ្លិចបំផ្លាញរបស់ខ្មែរក្រហម ។ ខ្ញុំគិតថា ការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះអាចលាតត្រដាងដល់អ្នកអាននូវទិដ្ឋភាពនៃជីវិតរបស់បញ្ញវន្តជនជាតិចាមកាលគ្រានោះ ។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ បន្ទាប់ពីបានបញ្ចប់ការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ ខ្ញុំយល់ឃើញថា ខ្ញុំចង់ដឹងអំពីទិដ្ឋភាពនៃវប្បធម៌ជនជាតិចាមមូស្លីមកាន់ខ្លាំងជាងមុន ។ បន្ទាប់មក ខ្ញុំយល់ឃើញថាការប្រើប្រាស់មន្តអាគមក្នុងចំណោមជនជាតិចាមមូស្លីម អាចជាគន្លឹះដើម្បីយល់ដឹងអំពីវប្បធម៌ ដោយមានហេតុផលបីយ៉ាង ទី១. វេទមន្តគឺផ្នែកមួយក្នុងចំណោមខ្លឹមសារនៃការសិក្សាដ៏សំខាន់បំផុតក្នុងការយល់ដឹងអំពីតម្លៃឬទស្សនៈជាសកលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងជនជាតិចាមសាមញ្ញ ទី២. មន្តអាគមមានអត្ថន័យថា ជានិមិត្តរូបអំពីការកកើតរបស់ជនជាតិចាមក្នុងសង្គមកម្ពុជា ដែលថាតើវាជាការពិតឬយ៉ាងណា ទី៣. មន្តអាគមគឺជាទិដ្ឋភាពដ៏ចម្រូងចម្រាស់នៅក្នុងសង្គមមូស្លីម ។ មានបញ្ញវន្តជាច្រើននៅក្នុងមជ្ឈិមបូព៌ាទទូចថា ការប្រើប្រាស់មន្តអាគមត្រូវបានហាមឃាត់ ដោយសារវាប្រឆាំងទៅនឹងជំនឿរបស់សាសនាអ៊ិស្លាម ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយការប្រើមន្តអាគមនៅតែមាន ។
ខ្ញុំបានធ្វើការសិក្សាតាមរយៈការសម្ភាសគ្រូ ឬគ្រូមន្តអាគមនៅតាមតំបន់មួយចំនួនក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ដូចជា ច្រាំងចំរេះ ជ្រោយចង្វា ព្រែកប្រា និង ព្រែកលៀប នៅពាក់កណ្តាលឆ្នាំ២០១៣ ។ ពាក្យ «គ្រូ» មានន័យថា «មេ» ដែលកើតចេញពីពាក្យសំស្ក្រឹត «គូរុ» ហើយត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីនិយាយសំដៅទៅរក «គ្រូវេទមន្ត» «គ្រូធ្មប់» ឬ «គ្រូព្យាបាលជំងឺអំពើធ្មប់» នៅក្នុងជំនឿជនជាតិចាម និងពុទ្ធសាសនិកខ្មែរ ។ ខ្ញុំបានសម្ភាសជាមួយគ្រូចំនួន៣០នាក់ ។ មួយភាគបីក្នុងចំណោមគ្រូទាំងនោះគឺជាស្ត្រី ។ ២៨ភាគរយនៃគ្រូទាំងនោះ មានអាយុចន្លោះ៣០ឆ្នាំទៅដល់៤០ឆ្នាំ ហើយ៤៤ភាគរយស្ថិតក្នុងអាយុ៥០ឆ្នាំដល់៦០ឆ្នាំ ហើយ២៨ភាគរយក្នុងចំណោមគ្រូទាំងនោះ ស្ថិតក្នុងអាយុ៧០ឆ្នាំដល់៨០ឆ្នាំ ។ ខ្ញុំបានសរសេរឈ្មោះបស់គ្រូមន្តអាគមទាំងនោះជាតួអក្សរកាត់ ដើម្បីការពារឯកជនភាព ហើយខ្ញុំចង់បង្ហាញនូវការដឹងគុណយ៉ាងជ្រាលជ្រៅរបស់ខ្ញុំចំពោះអ្នកទាំងនោះ ។ ខ្ញុំចង់អរគុណចំពោះការគាំទ្ររបស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា សា ហ្វាទីលី និងជំនួយការស្រាវជ្រាវរបស់ខ្ញុំ ។
តាមរយៈការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ ការងារជាច្រើនត្រូវបានលាតត្រដាង ។ ផ្នែកមួយក្នុងចំណោមការសិក្សាស្រាវជ្រាវនោះ គឺថាភាគច្រើននៃអ្នកមកពឹងពាក់គ្រូមន្តអាគមចាមគឺជាជនជាតិខ្មែរ មិនមែនជាជនជាតិចាមទេ ។ មុនពេលដែលខ្ញុំចាប់ផ្ដើមការសិក្សាស្រាវជ្រាវ ខ្ញុំបានសន្មតថា សហគមន៍ជនជាតិចាមមានភាពជិតស្និទ្ធនឹងគ្នា ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ បន្ទាប់ពីការចាប់ផ្តើមការសិក្សាស្រាវជ្រាវ ខ្ញុំយល់ឃើញថា ជនជាតិខ្មែរភាគច្រើនត្រូវការវេទមន្តរបស់ជនជាតិចាម ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហារបស់ខ្លួនទាក់ទងទៅនឹងបញ្ហាប្តីប្រពន្ធ ជំនួញ និងសុខភាព ទោះបីជាសង្គមខ្មែរមាននិន្នាការភ័យខ្លាចចំពោះវេទមន្តរបស់ជនជាតិចាមក៏ដោយ ។
ខ្ញុំចង់បន្ថែមថា ខ្ញុំមិនអាចយល់ស្របជាមួយនឹងពាក្យចចាមអារ៉ាមដែលថា ជនជាតិចាមគឺជាគ្រូមន្តអាគមដ៏ពូកែដែលខ្ញុំបាននិយាយកាលពីខាងដើមនៃអត្ថបទនេះ ។ គ្រូមន្តអាគមជាច្រើនដែលខ្ញុំបានសម្ភាសបាននិយាយថា «កាលពីអតីតកាល ជនជាតិចាមជាច្រើនអាចប្រើប្រាស់មន្តអាគមដើម្បីព្យាបាលជំងឺឬការពារខ្លួនពីសត្រូវ» ។ ពាក្យនេះបង្កប់នូវអត្ថន័យយ៉ាងច្បាស់ថា នៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ជនជាតិចាមធម្មតាមិនបានប្រើប្រាស់មន្តអាគមនោះឡើយ ។ ជាងនេះទៅទៀត មេដឹកនាំសាសនាជនជាតិចាមដូចជា ហាកឹម (មេដឹកនាំសហគមន៍ និងវិហារអ៊ិស្លាម) ហើយអ្នកដែលមានការយល់ដឹងអំពីអ៊ិស្លាមនៅក្រៅប្រទេសកម្ពុជា មិនព្រមទទួលយកចំពោះការប្រើប្រាស់មន្តអាគមនោះឡើយ ។ ភាគច្រើននៃអ្នកទាំងនោះទទូចថា «មិនមានគ្រូមន្តអាគមនៅក្នុងសាសនាអ៊ិស្លាមនោះទេ» ឬ «មិនមានការអនុញ្ញាតឲ្យប្រើមន្តអាគមក្នុងចំណោមជនជាតិមូស្លីមនោះទេ» ។ ឧទាហរណ៍ អាម៉ាត យ៉ាសយ៉ា ប្រធានអង្គការអភិវឌ្ឍសហគមន៍អ៊ិស្លាមកម្ពុជា ដែលជាអង្គការមួយក្នុងចំណោមអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលរបស់ជនជាតិចាមដ៏មានឥទ្ធិពល និងសកម្មបំផុត បាននិយាយថា «ខ្ញុំមិនជឿមនុស្សទាំងនោះទេ…. ទី១. គឺថា ការក្លាយជាគ្រូមន្តអាគមគឺផ្ទុយទៅនឹងការបង្រៀនរបស់អ៊ិស្លាម ។ ទី២. គឺថា អ្នកទាំងនោះកុហកមនុស្ស» ។
ចំណុចដ៏សំខាន់នៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់ខ្ញុំកាលនោះគឺថា គ្រូមន្តអាគមចាមប្រើប្រាស់មន្តអាគម ដោយយោងទៅលើវិធីសាស្ត្រ ឬទ្រឹស្ដីដែលកើតចេញពីវប្បធម៌ចំនួនបី ៖ វប្បធម៌មកពីអាណាចក្រចម្ប៉ាដែលមានដើមកំណើតនៅប្រទេសវៀតណាម ។ វប្បធម៌របស់អ៊ិស្លាមតាមរយៈប្រទេសម៉ាឡេស៊ី និងវប្បធម៌ខ្មែរ ។ ផ្នែកដំបូងហាក់បីដូចជាកាន់តែទន់ខ្សោយ ប៉ុន្តែផ្នែកដទៃទាំងពីរហាក់បីដូចជាពង្រឹងឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយប្រធានបទនេះនឹងត្រូវបានពិភាក្សាក្នុងអត្ថបទផ្សេង ដែលមិនទាន់បោះពុម្ពផ្សាយនៅឡើយ ។ ផ្ទុយទៅវិញ ខ្ញុំចង់ពិភាក្សាអំពីអ្វីដែលត្រូវបានលាតត្រដាងអំឡុងពេលនៃការស្រាវជ្រាវរបស់ខ្ញុំដែលថា «តើសម័យខ្មែរក្រហមបានជះឥទ្ធិពលដល់គ្រូមន្តអាគមជនជាតិចាមនាពេលបច្ចុប្បន្នដោយរបៀបណា ?» ។ ខ្ញុំមានការរីករាយប្រសិនបើអត្ថបទនេះអាចផ្តល់ព័ត៌មានមួយចំនួនអំពីស្ថានភាពនៅក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ទោះបីជាតិចតួចក៏ដោយ ។
នៅក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ទាំងសាសនាអ៊ិស្លាម និងព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញ ។ ការកម្ទេចជនជាតិចាមមូស្លីមរបស់ខ្មែរក្រហមគឺកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរជាងការកម្ទេចជនជាតិខ្មែរកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ចំពោះអ្វីដែលត្រូវបានហៅថាជា «ការបោសសម្អាតពូជសាសន៍» ។ របបខ្មែរក្រហមបានបំផ្លាញវិហារអ៊ិស្លាម គម្ពីរសាសនាជាច្រើន រួមមាន គម្ពីរគូរ៉ាន ព្រមទាំងការសម្លាប់មេដឹកនាំសាសនារបស់សហគមន៍ជនជាតិចាម ដោយសារខ្មែរក្រហមជំទាស់ទៅនឹងការកកើតឡើងនៃសាសនាណាក៏ដោយ ។ ដូច្នេះហើយ វាមិនគួរឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលដែលដឹងថា គ្រូវេទមន្តចាមជាច្រើន មិនបានលាតត្រដាងនូវចំណេះវិជ្ជារបស់ខ្លួន ហើយធ្វើពុតជាមិនចេះអ្វីនោះ ។ គ្រូមន្តអាគមជាច្រើនបាននិយាយថា «ខ្ញុំមិនបាននិយាយថា ខ្ញុំគឺជាគ្រូដើម្បីការពារខ្លួនឯង» ហើយ «ប្រសិនបើខ្ញុំបាននិយាយដូច្នេះ ខ្ញុំនឹងត្រូវគេសម្លាប់» ។ គ្រូមន្តអាគមមួយចំនួនបាននិយាយដែរថា ខ្លួនគាត់ធ្វើការងារជាអ្នកឃ្វាលគោ និងធ្វើជាជាងក្នុងអំឡុងសម័យ ប៉ុល ពត ។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មានគ្រូមន្តអាគមដទៃផ្សេងទៀតមួយចំនួន ដែលប្រើប្រាស់ចំណេះវិជ្ជារបស់ខ្លួនដើម្បីការពារខ្លួនពីរបបខ្មែរក្រហមដើម្បីរស់រានមានជីវិត ។ គ្រូ «ម» មានអាយុជាង៦០ឆ្នាំ បានប្រាប់ខ្ញុំថា គាត់បានលាក់កំបាំងការពិតដែលថាគាត់គឺជាគ្រូមន្តអាគមដែលប្រើប្រាស់ចំណេះវិជ្ជារបស់ខ្លួនដើម្បីការពារខ្លួនគាត់ពីគ្រាប់កាំភ្លើងរបស់ទាហានខ្មែរក្រហម ហើយបានលាក់កំបាំងខ្លួនតាមរយៈការទន្ទេញគម្ពីរគូរ៉ាន ប៉ុន្តែគាត់មិនអាចជួយអ្នកដទៃ ដោយសារគាត់ចាំបាច់ត្រូវការធ្វើការងារនេះដោយសម្ងាត់ ។ គ្រូមន្តអាគម «ក» មានអាយុជាង៧០ឆ្នាំ បាននិយាយថា ចំណេះវិជ្ជាមន្តអាគមបានធ្វើឲ្យគាត់រស់រានមានជីវិតអំឡុងពេលដែលជីវិតរបស់គាត់ជួបគ្រោះថ្នាក់ ។ អំណាចមន្តអាគមរបស់គាត់បានធ្វើឲ្យគាត់អាចកត់សម្គាល់ខ្មែរក្រហមដែលនឹងមក ហើយគាត់អាចលាក់ខ្លួនបាន ។ គាត់អាចបំបាំងខ្លួនតាមរយៈការប្រើប្រាស់ស្លឹកឈើ ទោះបីជាគាត់អង្គុយក្រោមដើមឈើក៏ដោយ ។ បទពិសោធន៍នេះបានពង្រឹងជំនឿរបស់គាត់លើអំណាចមន្តអាគម ។ មន្តអាគមបំបាំងខ្លួនមនុស្ស ហាក់បីដូចជាអាគមមួយក្នុងចំណោមមន្តអាគមរបស់ជនជាតិចាម នៅពេលដែលខ្ញុំបានសម្ភាសគ្រូមន្តអាគម ដែលបាននិយាយថា បច្ចុប្បន្ន គាត់កំពុងប្រើមន្តអាគមនោះប៉ុន្តែមិនទាន់បានទទួលជោគជ័យនៅឡើយ ។
មានគ្រូមន្តអាគមដែលមានវិជ្ជាព្យាបាលអ្នកជំងឺទាំងលក្ខណៈឯកជន និងបើកចំហ ។ គ្រូមន្តអាគមជាស្ត្រីមួយចំនួនបានប្រាប់ខ្ញុំថា គាត់បានព្យាបាលក្មេងៗ និងមនុស្សជំទង់ដែលឈឺ ដូចជាជំងឺសើស្បែក ឬការឈឺចាប់រាងកាយ ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ គ្រូមន្តអាគមទាំងនោះបានប្រើមន្តអាគមដោយសម្ងាត់ ។ គាត់បានបន្តការព្យាបាលផ្នែកវេជ្ជសាស្ត្រ រហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្នដោយប្រើប្រាស់រុក្ខជាតិជាថ្នាំព្យាបាល ។ គ្រូមន្តអាគមដទៃបានប្រើប្រាស់ចំណេះវិជ្ជានេះដោយបើកចំហ ដោយសារគ្រូទាំងនោះត្រូវខ្មែរក្រហមស្នើសុំឲ្យប្រើមន្តអាគមទាំងនោះ ។ គ្រូមន្តអាគមប្រុសម្នាក់មានអាយុ៨០ឆ្នាំ បាននិយាយថា នៅពេលដែលគាត់នៅបាត់ដំបង ខ្មែរក្រហមម្នាក់បានប្រាប់គាត់ថា ប្រពន្ធរបស់ខ្លួនមិនអាចមានកូននោះឡើយ ។ បន្ទាប់ពីគាត់បានប្រើមន្តអាគមដោយប្រើអង្ករ ប្រពន្ធរបស់ខ្មែរក្រហមរូបនោះក៏មានផ្ទៃពោះ ។ ខ្ញុំបានសួរថា តើខ្មែរក្រហមយល់ឃើញយ៉ាងដូចម្ដេចចំពោះរូបគាត់នៅពេលដែលការប្រើមន្តអាគម មិនត្រូវបានអនុញ្ញាតក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ។ គាត់បានឆ្លើយថា គាត់មិនបានប្រាប់អំពីចំណេះវិជ្ជារបស់គាត់ក្នុងនាមជាគ្រូនោះទេ ប៉ុន្តែខ្មែរក្រហមមិនអាចយល់ដឹងអំពីរបៀបណាដើម្បីធ្វើឲ្យគ្រួសាររបស់គាត់មានកូនបាននោះ ហើយក៏មិនអាចស្វែងរកនរណាម្នាក់ ដែលអាចជួយព្យាបាលបាន ។ ខ្មែរក្រហមបានអនុញ្ញាតឲ្យគាត់ប្រើមន្តអាគមនោះ ទោះបីជាខ្មែរក្រហមបានហាមឃាត់ការប្រើមន្តអាគមជាផ្លូវការក៏ដោយ ។
គ្រូមន្តអាគម «ស» មានអាយុជាង៧០ឆ្នាំ បានប្រើប្រាស់ជំនាញពេទ្យរបស់ខ្លួនក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ។ គាត់ត្រូវបានខ្មែរក្រហមស្នើឲ្យគាត់ធ្វើជាគ្រូពេទ្យដែលប្រើប្រាស់ «ថ្នាំខ្មែរ» ប៉ុន្តែគាត់បានបិទបាំងអំពីការដែលថា គាត់ជាជនជាតិចាម ប្រសិនបើគាត់និយាយ គាត់នឹងត្រូវសម្លាប់ ។ គាត់មិនបានប្រើប្រាស់មន្តអាគម ដូចជាការទន្ទេញគម្ពីរគូរ៉ាននោះទេ ផ្ទុយទៅវិញ បានប្រើប្រាស់ជំនាញពេទ្យរបស់គាត់ ។ ពេលដែលខ្មែរក្រហមត្រូវការព្យាបាលជំងឺ គាត់អាចប្រើវិជ្ជាពេទ្យរបស់គាត់បាន ។ ដូច្នេះហើយគ្រូមន្តអាគមជនជាតិចាមបានលាក់កំបាំងអត្តសញ្ញាណក្នុងនាមជាជនជាតិចាម ប៉ុន្តែតាមការតម្រូវ គាត់ប្រើមន្តអាគមដើម្បីព្យាបាលជំងឺ ទាំងប្រជាជនសាមញ្ញ និងខ្មែរក្រហម ។ រហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន គ្រូមន្តអាគមចាម ដូចជាគ្រូមន្តអាគមខ្មែរមានចំណេះវិជ្ជាព្យាបាលអ្នកជំងឺ ដែលតាមប្រពៃណីក្នុងតំបន់នោះ ត្រូវបានហៅថា ជាឱសថជំនួស ។
មានការសិក្សាស្រាវជ្រាវបានបញ្ជាក់ថា មានហេតុផលពីរយ៉ាងសម្រាប់គ្រូមន្តអាគមជ្រើសរើសការងារបែបនេះ ។ ទីមួយគឺថាអ្នកទាំងនោះកើតក្នុងគ្រួសារដែលមានគ្រូមន្តអាគម ហើយបន្តចំណេះវិជ្ជាពីគ្រូមន្តអាគមដទៃ ។ គ្រូមន្តអាគមជាច្រើនបាននិយាយថា គាត់បានរៀនសូត្រពីឪពុកម្តាយរបស់ខ្លួន ឬពីជីដូនជីតាដែលជាគ្រូមន្តអាគម ។ ហេតុផលផ្សេងគឺថា បន្ទាប់ពីគាត់ឬក្រុមគ្រួសាររបស់គាត់ឈឺ ឬត្រូវបណ្តាសារពីអ្នកដទៃ ពួកគេចាប់ផ្តើមរៀនវេទមន្តដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាខ្លួនឯង ។ ខាងក្រោមនេះ គឺករណីមួយដែលសម័យខ្មែរក្រហមធ្វើឲ្យមនុស្សដែលមានហេតុផលទាំងពីរនេះក្លាយទៅជាគ្រូមន្តអាគម ។
គ្រូមន្តអាគម «ម» មានអាយុជាង៦០ឆ្នាំ បានរៀនមន្តអាគមដើម្បីព្យាបាលជំងឺវិកលចរិតរបស់ប្រពន្ធរបស់គាត់ ។ ដោយសារជីដូនជីតារបស់គាត់គឺជាគ្រូមន្តអាគម ហើយឪពុករបស់គាត់ចេះមន្តអាគមនោះ ។ ពួកគេបានបង្រៀនគាត់ពីមន្តអាគមមុនសម័យខ្មែរក្រហម ។ ប៉ុន្តែគាត់មិនបានចាប់អារម្មណ៍ ហើយក៏មិនបានប្រើប្រាស់កាលគ្រានោះទេ ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម គាត់បានប្រើប្រាស់ចំណេះវិជ្ជានោះដើម្បីគេចពីគ្រាប់កាំភ្លើងខ្មែរក្រហម ។ គាត់បាននិយាយថា ពិតប្រាកដណាស់មនុស្សជាច្រើនបានរៀនមន្តអាគមដើម្បីការពារខ្លួនពីគ្រាប់កាំភ្លើងកាលសម័យនោះ ។ ប្រពន្ធរបស់គាត់បានវង្វេងស្មារតីដប់ដងកាលគ្រានោះ ហើយបានព្យាយាមសម្លាប់កូនរបស់ខ្លួន ។ ទង្វើរបស់គាត់នៅតែបន្តរហូតដល់ចប់សម័យខ្មែរក្រហម ។ ដូច្នេះហើយ គាត់បានសម្រេចចិត្តរៀនមន្តអាគមបន្តពីជីដូនជីតារបស់គាត់ និងឪពុក អាស្រ័យហេតុនេះ គាត់អាចធ្វើឲ្យប្រពន្ធរបស់គាត់ត្រឡប់មករកប្រក្រតីបាន ។
ចាប់តាំងពីសម័យខ្មែរក្រហម ករណីជាច្រើនត្រូវបានរាយការណ៍ថា មនុស្សទទួលរងការប៉ះទង្គិចសតិអារម្មណ៍ដោយសារការរស់នៅយ៉ាងលំបាករបស់ខ្លួន ។ ឧទាហរណ៍ ស្ត្រីជប៉ុនម្នាក់ឈ្មោះ យ៉ាស៊ូកុ ណៃតុ ដែលបានរៀបការជាមួយប្រតិភូទូតកម្ពុជា និងបានរស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បានចាប់ផ្តើមឮសំឡេងកូនប្រុសទីពីររបស់គាត់បន្ទាប់ពីកូនប្រុសទីមួយ និងកូនចិញ្ចឹមស្រីរបស់គាត់បានស្លាប់ភ្លាមៗបន្ទាប់ពីសម័យខ្មែរក្រហមបានឡើងគ្រប់គ្រងអំណាច ។ ដូចគ្នាទៅនឹងជនជាតិជប៉ុនដទៃ ទោះបីជាគាត់មិនបានជឿទាល់តែសោះអំពីជំនឿលើមន្តអាគមមុនសម័យខ្មែរក្រហម ។ បទពិសោធន៍របស់គាត់បានធ្វើឲ្យគាត់ជឿលើជំនឿ បន្ទាប់ពីគាត់ត្រឡប់ទៅប្រទេសជប៉ុន ក្រោយពីការបញ្ចប់សម័យខ្មែរក្រហម ។
ប្រពន្ធរបស់គ្រូមន្តអាគម ម ទទួលរងការប៉ះទង្គិចសតិអារម្មណ៍ ដែលបណ្ដាលឲ្យគ្រូមន្តអាគម ម ចង់រៀនវេទមន្ត ហើយក្លាយជាគ្រូមន្តអាគម ។ គ្រូមន្តអាគម ម បច្ចុប្បន្នធ្វើការងារជាគ្រូជួយមនុស្សដោះស្រាយបញ្ហា ដោយផ្អែកលើជំនឿលើសាសនាអ៊ិស្លាម ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ គាត់បាននិយាយថា ពិតប្រាកដណាស់ គាត់មិនចង់ក្លាយជាគ្រូ ដោយសារគាត់កត់សម្គាល់ឃើញថា វាមិនសក្តិសមទៅនឹងជំនឿសាសនាអ៊ិស្លាមភាគច្រើន ហើយគាត់មិនចង់ឲ្យកូនប្រុសរបស់គាត់ធ្វើតាមគាត់ ដោយសារបច្ចុប្បន្នវាមានវិទ្យាសាស្ត្រ ។
តាមរយៈការងារស្រាវជ្រាវនេះ បានបង្ហាញថា គ្រូមន្តអាគមជនជាតិចាម ធ្លាប់មានសៀវភៅមន្តអាគម ដែលត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីយល់ដឹងអំពីអ្វីៗទាំងអស់នាពេលអនាគត ។ សៀវភៅនោះត្រូវគេហៅថា គីតាប អ៊ីល ហ្វាលាក ឬ គីតាប (តឹមប្លុក) ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្នវាបានបាត់បង់អស់ហើយ ។ «គីតាប» មានន័យថា «សៀវភៅ» ហើយ «អ៊ីល ហ្វាលាក» កើតចេញពីពាក្យ «អ៊ីម អាល ហ្វាលាក» ដែលមានន័យថា «ការយល់ដឹងអំពីរាងកាយ» ហើយជាធម្មតាត្រូវបានប្រើប្រាស់ដើម្បីនិយាយអំពីការសិក្សាអំពីហោរាសាស្ត្រ ។ សម្រាប់អត្ថន័យនៃពាក្យ «តឹម ប្លុក» ខ្ញុំបានសួរគ្រូមន្តអាគមយ៉ាងច្រើន ប៉ុន្តែមិនអាចទទួលបានចម្លើយច្បាស់លាស់ណាមួយទេ ។ អ្វីដែលខ្ញុំអាចគូសបញ្ជាក់នាពេលបច្ចុប្បន្ន គឺថា «អ៊ីល ហ្វាលាក» និង «តឹមប្លុក» មានសំឡេងស្រដៀងគ្នា ជាពិសេសផ្នែកខាងក្រោយនៃពាក្យទាំងពីរនេះ ដែលបង្កប់អត្ថន័យថា មានសៀវភៅតែមួយប៉ុណ្ណោះដែលមានឈ្មោះពីរផ្សេងគ្នា ។ ប៉ុន្តែតាំងពីយូរមក ខ្ញុំមិនមានព័ត៌មានគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីវិនិច្ឆ័យនោះទេ ។
ជាអកុសល មានព័ត៌មានតិចតួចស្ដីពីសៀវភៅ ទោះបីជាមានព័ត៌មានផ្សេងៗក៏ដោយ ។ គ្រូមន្តអាគមខ្លះបាននិយាយថា គីតាប អ៊ីល ហ្វាលាក និង គីតាប តឹមប្លុក គឺជាសៀវភៅពីរផ្សេងគ្នាទន្ទឹមពេលដែលអ្នកដទៃបាននិយាយថា សៀវភៅទាំងពីរនេះ គឺជានិយាយថា ធ្លាប់បានឮឈ្មោះ ប៉ុន្តែមិនបានឃើញសៀវភៅនោះដោយផ្ទាល់ភ្នែកនោះទេ ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះបានឃើញគ្រូមន្តអាគមផ្សេងអានសៀវភៅនោះតាំងពីអតីតកាល ប៉ុន្តែមិនដែលបានអានសៀវភៅដោយខ្លួនឯងនោះទេ ។ ខ្ញុំបានជួបជាមួយគ្រូមន្តអាគមមួយចំនួន ដែលបានលើកឡើងថា គាត់បានអានសៀវភៅនោះ ប៉ុន្តែបានគ្រវែងចោល ។ ដោយផ្សារភ្ជាប់សាច់រឿងទាំងនេះសៀវភៅមន្តអាគមមានដើមកំណើតមកពីប្រទេសចម្ប៉ា ដែលនិយាយរៀបរាប់អំពីអាណាចក្រដែលបានបាត់បង់ ហើយត្រូវបានសរសេរជាភាសាចាម (កាក កក) ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ គ្រូមន្តអាគមមួយចំនួនបាននិយាយថា សៀវភៅនោះត្រូវបានបំផ្លាញចោលក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ហើយអ្នកដទៃបាននិយាយថា សៀវភៅនោះត្រូវជនជាតិចាមគ្រវែងចោល ដោយសារសៀវភៅនោះរៀបរាប់អំពីការទស្សន៍ទាយជតារាសី ដែលមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតក្នុងចំណោមជនមូស្លីមដែលជឿលើព្រះអាឡា ។ ព្រះអាចដឹងអ្វីៗទាំងអស់រួមទាំងអនាគត ។ នេះគឺជាករណីមួយរបស់គ្រូមន្តអាគមដែលជឿថា សៀវភៅនោះត្រូវបានបាត់បង់ដោយសារតែរបបខ្មែរក្រហម ។ គ្រូ «ដ» មានអាយុជាង៥០ឆ្នាំ បានប្រាប់ខ្ញុំដូចខាងក្រោមថា ៖
គាត់ខ្លួនឯងមិនបានឃើញសៀវភៅនោះទេ ប៉ុន្តែគាត់បានគិតថា ជីតារបស់គាត់ធ្លាប់មានសៀវភៅនោះ ។ គាត់មិនដឹងថាតើមានសៀវភៅមួយឬពីរក្បាលនោះទេ ។ ជីតារបស់គាត់គឺជាគ្រូមន្តអាគមដ៏ល្បីល្បាញ ដែលមិនចេះនិយាយភាសាខ្មែរ ប៉ុន្តែអាចយល់ដឹងសៀវភៅ កាក កក និងភាសាអារ៉ាប់ ។ គាត់គឺជាមនុស្សម្នាក់ដែលបានបង្រៀនគ្រូមន្តអាគម ដ អំពីមន្តអាគម ។ សៀវភៅនោះត្រូវបានសរសេរនៅក្នុងសៀវភៅ កាក កក ។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយសៀវភៅនោះបានបាត់បង់ ពីព្រោះសៀវភៅនោះត្រូវបានកប់ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ហើយមិនអាចរកឃើញបន្ទាប់ពីពេលនោះទេ ។ ជីតារបស់គាត់ គឺជាគ្រូមន្តអាគមម្នាក់ដ៏ពូកែ ដែលគាត់អាចមើលឃើញពីអនាគត ហើយអាចព្យាករណ៍អំពីអ្វីដែលនឹងកើតឡើង បន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមបានកាន់កាប់ ។ ដូច្នេះហើយ ជីតារបស់គាត់បានព្យាករណ៍ថា សៀវភៅនោះនឹងត្រូវបាត់បង់ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ហើយត្រូវថតចម្លងផ្នែកខ្លះនៃសៀវភៅដាក់លើក្រណាត់ដើម្បីរក្សាខ្លឹមសារ ។
គ្រូ ដ បានបង្ហាញខ្ញុំនូវក្រណាត់ ដែលនៅលើនោះមាននិមិត្តរូបជាច្រើនជាតួអក្សរ ភាសាអារ៉ាប់ និងរូបថតនាវា ។ គាត់បាននិយាយថា និមិត្តរូបនីមួយៗមានអំណាចវេទមន្ត ដែលមានមុខងារផ្សេងៗ ហើយបន្ទាប់ពីជ្រើសរើសនិមិត្តរូបមួយ និមិត្តរូបនោះត្រូវបានចម្លងដាក់លើក្រដាសមួយដែលស្គាល់ថាជាស្នេហ៍ ។ គាត់បានពន្យល់ថា នាវាដែលគូរលើក្រណាត់នោះ គឺនាវាមួយដែលជនជាតិចាមបានជិះដើម្បីគេចពីប្រទេសវៀតណាមមកកម្ពុជា ។ ឈើនាវានោះយកមកពីរាជវាំងនៃអាណាចក្រចម្ប៉ា ។ ដូច្នេះហើយ សាច់រឿងរបស់គ្រូមន្តអាគម «ដ» បានឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏សោកសៅរបស់ចាមនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលបានបាត់បង់ប្រទេសរបស់ខ្លួន ដោយសារការឈ្លានពានរបស់វៀតណាមហើយត្រូវបានសម្លាប់អំឡុងសម័យខ្មែរក្រហម ។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ វាមិនងាយស្រួលសម្រាប់យើងដើម្បីទទួលបានការពិតអំពីសៀវភៅនោះ ។ គ្រូមន្តអាគមដទៃដែលបានអះអាងថា គាត់ធ្លាប់មានសៀវភៅ ប៉ុន្តែបានបោះចោល ដោយសារគាត់ចាត់ទុកសៀវភៅនោះថាជាការប្រឆាំងទៅនឹងជំនឿលើសាសនាអ៊ិស្លាម ហើយបាននិយាយថា សៀវភៅនោះមិនបានដាក់បញ្ចូលរូបភាពណាមួយនោះទេ ប៉ុន្តែមានតែពាក្យប៉ុណ្ណោះ ។ អ្វីទាំងអស់ដែលយើងអាចសន្មតនៅទីនេះ គឺថា សៀវភៅថតចម្លងនោះត្រូវបានបំផ្លាញចោល ហើយបានបាត់បង់ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ហើយបន្ទាប់ពីពេលនោះមកសៀវភៅថតចម្លងផ្សេងៗត្រូវបានបំផ្លាញចោលដោយចេតនា ។ ដោយសារតែការបាត់បង់សៀវភៅ វាហាក់បីដូចជាមិនអាចមានព័ត៌មានត្រឹមត្រូវអំពីរឿងនេះទេ ។ អ្វីដែលយើងដឹងនាពេលបច្ចុប្បន្ន គឺថាគ្រូចាមធ្លាប់មានសៀវភៅពិសេសស្ដីពីមន្តអាគមនៅនគរចម្ប៉ា ប៉ុន្តែវាបានបាត់បង់ទៅវិញ ។
ដូចដែលបានឃើញពីផ្នែកខាងលើ សម័យខ្មែរក្រហមគឺជាពេលវេលាមួយដែលគ្រូមន្តអាគមជនជាតិចាម ទទួលរងទុក្ខទោស និងមានការព្រួយបារម្ភ ដូចគ្នាទៅនឹងប្រជាជនទាំងអស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ ឯកសារនេះ ផ្តោតលើជនជាតិចាម ប៉ុន្តែយើងអាចមើលឃើញយ៉ាងងាយស្រួលចំពោះការពិតដែលថា សហគមន៍ខ្មែរមានបទពិសោធន៍ស្រដៀងគ្នាទៅនឹងសាច់រឿងដែលពិពណ៌នាខាងលើ ។ យោងទៅតាមលោក ឌីឌីយ៉េរ ប័រត្រេន ដែលស្រាវជ្រាវអំពីបារមី ទោះបីជាការបញ្ចូលរូបអក្សរត្រូវបានហាមឃាត់ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម អ្នកកាន់បារមីត្រូវបានការពារដោយព្រលឹងខ្មោច ដោយសារព្រលឹងខ្មោចបាននាំយកអាហារមកឲ្យអ្នកទាំងនោះ ។
សៀវភៅរបស់ ហ្សង់ អូវីសេន និង អៀង ព្រីត ត្រែនគល មានចំណងជើងថា «ជនជាតិកម្ពុជា និងវេជ្ជបណ្ឌិតរបស់ខ្លួន: នរវិទ្យាវេជ្ជសាស្ត្ររបស់ប្រទេសកម្ពុជាសម័យអាណានិគម និងក្រោយអាណានិគម» បានបរិយាយលម្អិតអំពីស្ថានភាពរបស់គ្រូមន្តអាគមខ្មែរ ជាគ្រូព្យាបាលជំងឺក្នុងតំបន់ ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ។ មានគ្រូមន្តអាគមខ្មែរដែលបានរស់រានមានជីវិតពីសម័យខ្មែរក្រហម ដោយសារព្រមគោរពបញ្ជារបស់ខ្មែរក្រហម ក្នុងការផ្សំថ្នាំពីស្លឹកឈើ និងមិនប្រព្រឹត្តិអំពើសែនព្រេន អាថ៌កំបាំងនោះ ។ សៀវភៅរបស់ អូវីសេន និង ត្រែនគល បានលាតត្រដាងថា ខ្មែរក្រហមបានទប់ស្កាត់ការផ្ទេរចំណេះដឹងព្យាបាលជំងឺតាមផ្លូវងងឹត និងតាមលក្ខណៈវេជ្ជសាស្ត្រ ហើយបានលើកឡើងថា ស្លឹករឹតដែលមានការពន្យល់អំពីចំណេះវិជ្ជានេះត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញចោល ។ កាលពិត សៀវភៅរបស់ អ៊ាន ហារីស មានចំណងជើងថា «ព្រះពុទ្ធសាសនាក្រោមរបប ប៉ុល ពត» បានពិពណ៌នាអំពីការបំផ្លិចបំផ្លាញអក្សរសាស្ត្ររបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចជាស្លឹករឹត ។
អាស្រ័យហេតុនេះ គ្រូមន្តអាគមចាម និងខ្មែរ មានបទពិសោធន៍ស្រដៀងគ្នានៅក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ប៉ុន្តែអ្នកទាំងនោះមានលក្ខណៈខុសគ្នា គ្រូមន្តអាគមចាមត្រូវតែលាក់កំបាំងអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួនក្នុងនាមជាជនជាតិចាម ។ ភាពខុសប្លែកគ្នានេះបណ្តាលមកពីគោលនយោបាយខ្មែរក្រហមកម្ទេចជនជាតិចាមដែលមានដើមកំណើតមកពីនគរចម្ប៉ា ។ ខ្មែរក្រហមបានកែប្រែជនជាតិចាមនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីបំបាត់លក្ខណៈវប្បធម៌ចម្ប៉ាតាមរយៈការបំផ្លាញសៀវភៅមន្តអាគមរបស់អ្នកទាំងនោះ ។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ និន្នាការក្នុងការកាត់បន្ថយឥទ្ធិពលវប្បធម៌ចម្ប៉ា ក្នុងចំណោមជនជាតិចាម ហាក់បីដូចជាកំពុងបន្តទៅមុខនាពេលបច្ចុប្បន្ន ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត លក្ខណៈវប្បធម៌អ៊ិស្លាម និងខ្មែរបានជះឥទ្ធិពលបន្ថែមទៀត ទោះបីជាការស្រាវជ្រាវនេះគឺជាប្រធានបទសម្រាប់ការពិភាក្សាផ្នែកក្រោយ ដូចដែលបានលើកឡើងនៅខាងលើក៏ដោយ ៕
រីកុ គូរ៉ូមីយ៉ា អូកាវ៉ា ទស្សនាវដ្ដីស្វែងរកការពិត លេខ១៧០ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១៤
