មានបុរាណភាសិតខ្មែរជាច្រើនចែងពីអត្ថប្រយោជន៍នៃការនិយាយស្តី ដូចជា «សម្តីជាឯក លេខជាទោ» «មនុស្សគេយកសម្តី ដំរីគេយកភ្លុក» «រនាបបាក់យករនាបជួស សម្តីហួសគ្មានអ្វីជួសបាន» «អណ្តាតជាអាទិ៍កន្លង បានសុខទុក្ខផងពីព្រោះអណ្តាត» ៘
តាមក្បួនច្បាប់ប្រពៃណីខ្មែរ មានរបៀបនិយាយច្រើនបែបផែនតម្រូវតាម កាលៈទេសៈ ឋានៈ និងទីកន្លែង ។ ហេតុអ្វីចាស់ៗច្រើនប្រដូចសម្តីណាដែលមិនពីរោះពិសាទៅនឹងសម្តីជាតិសាសន៍ដទៃដូចពាក្យថា «កុំឡូឡាដូចចិនជិះឡាន កុំញ៉ូវៗដូចលាវចុះទូក កុំញ៉ុងញ៉ាំងដូចយួនក្នុងផ្សារ កុំនិយាយញាប់ដូចបារាំង»… យ៉ាងនេះ ! មកពីប្រពៃណីខ្មែរ និយមតែពាក្យពេចន៍ណាដែលផ្អែមពីរោះល្មម មិនខ្លាំងពេក មិនខ្សោយពេក មិនញាប់ពេក មិនយឺតពេក ។ និយាយរួម ខ្មែរមានប្រពៃណីពិសេសមួយក្នុងការនិយាយស្តីដែលយើងសូមលើកយកមក អធិប្បាយដូចតទៅ ៖
១. និយាយខុសគ្នាតាមឋានៈ
ពាក្យមួយម៉ាត់មានន័យដូចគ្នា ប៉ុន្តែគេប្រើភាសាខុសគ្នាតាមឋានៈក្នុងសង្គម ។ ឧទាហរណ៍ពាក្យថា «ស៊ី» គេត្រូវប្រើពាក្យ «ហូប ពិសា បរិភោគ អាស្រ័យទទួលទាន» ៘ ក្នុងចំណោមមនុស្សសាមញ្ញទូទៅ ។ ប៉ុន្តែចំពោះព្រះសង្ឃ គេប្រើពាក្យថា «ឆាន់» ចំពោះព្រះមហាក្សត្រគេប្រើពាក្យថា «សោយ» ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជានៅក្នុងប្រពៃណីខ្មែរ មានក្បួនច្បាប់ពិសេសដោយឡែកណែនាំពីពាក្យពេចន៍សម្រាប់និយាយពីឧបាសក ទៅព្រះសង្ឃ រវាងព្រះសង្ឃនិងព្រះសង្ឃដូចគ្នា ពីព្រះសង្ឃមកឧបាសកវិញ ។ ម្យ៉ាងទៀតក៏នៅមានពាក្យពេចន៍សម្រាប់ប្រជារាស្ត្រនិយាយទៅរកមន្ត្រី ទៅរកព្រះមហា ក្សត្រ ឬពាក្យពីព្រះមហាក្សត្រមានបន្ទូលមករកមន្ត្រី មករកប្រជារាស្ត្រវិញដែរ ។ សូម្បីតែក្នុងចំណោមរាជវង្សានុវង្សដូចគ្នា មន្ត្រីដូចគ្នា ប្រជារាស្ត្រដូចគ្នា ក៏ត្រូវមានពាក្យ ពេចន៍សម្រាប់និយាយរវាងឋានៈស្មើគ្នា និងអ្នកមានឋានៈជាបងប្អូន ជាជីតា ជីដូន ឪពុក ម្តាយ កូន ចៅ ក្មួយ ខុសៗគ្នាដែរ ។
សូមរំលឹកឋានុក្រមជាប្រពៃណីខ្មែរពីបរមបុរាណមួយចំនួនជាឧទាហរណ៍ ដូចជា ក្នុងចំណោមព្រះសង្ឃ មាន ឋានៈជាសម្តេចសង្ឃរាជ មន្ត្រីសង្ឃច្រើនជាន់ថ្នាក់ ភិក្ខុ សាមណេរ ។ ក្នុងចំណោមក្សត្រិយ៍ មានព្រះមហាក្សត្រិយ៍ទ្រង់រាជ ក្សត្រិយ៍ជាន់ខ្ពស់ តាំងក្រុមក្សត្រិយ៍ ទីព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រិយ៍ ។ ក្នុងចំណោមមន្ត្រីមាន រដ្ឋមន្ត្រីឧត្តមមន្ត្រី វរមន្ត្រី អនុមន្ត្រី ។ ក្នុងចំណោមស្ត្រីជាភរិយាក៏មានឋានៈស្របទៅតាមឋានៈរបស់ស្វាមីដែរ ដែលក្នុងចំណោមភរិយារបស់មន្ត្រីមានឋានៈជា ជំទាវ ជាលោកស្រី ជាអ្នកស្រីជាដើម ។ ឯបណ្តាស្ត្រីជាព្រះស្នំព្រះមហាក្សត្រិយ៍ ជារួមគេហៅថា ចៅជិតចៅ ចម ក៏មានយសជាលំដាប់ដែរ ដូចជា ឃុនម៉ម អ្នកម្នាង អ្នកនាងជាដើម ។
២. និយាយខុសគ្នាតាមតួនាទី និងកាលៈទេសៈ
អ្នកដែលមានតួនាទីនិយាយអប់រំដូចជាលោកទេសនា និយាយរាយការណ៍ ដូចជាធ្វើសុន្ទរកថា បើតាមប្រពៃណីខ្មែរ គេមិនឲ្យប្រើសម្តីខ្លាំងៗហួស ឬញាប់ពេក និងប្រើកាយវិការអ្វីដែលប្រាសចាកពីចរឹកសុភាពរាបសារបស់ខ្មែរសោះឡើយ ។ ប៉ុន្តែក៏ត្រូវនិយាយមួយៗ ច្បាស់ៗតាមតួអក្សរ ហើយរើសពាក្យពេចន៍សុទ្ធតែផ្អែមពីរោះពិសាទាំងអស់ ។ បញ្ហានេះមិនសូវមានការខុសឆ្គងដែលគួរព្រួយបារម្ភទេ ព្រោះអ្នកមាននាទីបែបនេះ ច្រើនតែចេះច្បាស់ពីប្រពៃណីខ្មែរ ហើយច្រើនតែបានប្រុងប្រៀបរៀបចំខ្លួនជាស្រេច មុននឹងនិយាយ ។ ប្រការដែលចាស់បុរាណយកចិត្តទុកដាក់ណែនាំជាសំខាន់គឺ ចំពោះអ្នកដែលទៅចូលរួមប្រជុំស្តាប់គេនិយាយ ។ ទោះក្នុងពេលទស្សនាការសម្តែងនានាក្នុងទីមហោស្រពសិល្បៈ ឬក្នុងកីឡដ្ឋានក៏ដោយ ប្រពៃណីខ្មែរនិយមការសា្ងត់ស្ងៀមជាមូលដ្ឋាន ។ គេមិនហ៊ាននិយាយអ្វីសូម្បីតែខ្សឹបគ្នា ឲ្យតែសំឡេងរំខានដល់អ្នកដទៃឡើយ ។
ទម្លាប់បរទេស ការនិយាយកាត់គ្នា គេចាត់ទុកជាវិធីសន្ទនាដ៏រស់រវើកមួយ ។ ប៉ុន្តែចំពោះប្រពៃណីខ្មែរ ការនិយាយកាត់គ្នា គឺជាការមើលងាយដល់អ្នកដទៃ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ នៅក្នុងការសន្ទនាក្រៅផ្លូវការ ក្នុងពិធីជួបជុំគ្នា ក្នុងឱកាសបុណ្យការផ្សេងៗ គេឃើញចាស់ៗជជែកគ្នាទ្រហឹងអឺងកង ដោយក្នុងនោះក៏មានអ្នកនិយាយកាត់គេកាត់ឯងជាច្រើនដែរ ។ ម្យ៉ាងទៀតទោះបីមានការអប់រំណែនាំមិនឲ្យនិយាយពាក្យចំអេសចំអាសក្នុងទីកន្លែងដែលមានស្ត្រីភេទនៅជិតយ៉ាងណា ក៏ជាទម្លាប់របស់ខ្មែរតែកាលណាគេចង់ឲ្យបរិយាកាសសប្បាយរីករាយ គេតែងនាំគ្នានិយាយលេង ដែលភាគច្រើនសុទ្ធតែពាក្យអាសអាភាស ។ ពាក្យសាមញ្ញោហៅថា «និយាយរឿងឥតស្តេច» ។
ក្នុងឱកាសលេងសើចនេះ ចាស់បុរាណតែងតែតិះដៀលថា ជាសម្តីឥតបានការ មិនស្គាល់ខុសត្រូវ ។ ឯការនិយាយលេងសើចនេះក៏កាន់តែត្រូវហាមដាច់ខាតនៅទីកន្លែងណាដែលគេកំពុងតែមានទុក្ខ ដូចជាក្នុងមន្ទីរពេទ្យ ក្នុងកន្លែងកើតហេតុគ្រោះថ្នាក់ ។ ក្នុងទីកន្លែងដូច្នេះសូម្បីតែត្រូវនិយាយកិច្ចការអ្វីដែលមានប្រយោជន៍ ក៏គេមិននិយាយឲ្យឮសូរសំឡេងខ្លាំងៗទេ ។ គេនិយាយគ្នាខ្សឹបៗ ។ ឯការខ្សឹបនេះទៀតក៏ត្រូវប្រុងប្រយ័ត្នដែរ ព្រោះមានកាលៈទេសៈខ្លះ ការខ្សឹបនេះ ក្លាយទៅជាហេតុអាក្រក់ផ្សេងៗទៅវិញ ដោយសារតែគេមន្ទិលសង្ស័យថា ខ្សឹបនិយាយអាក្រក់ពីគេ ។ ដើម្បីចៀសវាងករណីនេះ ពេលខ្សឹបគេមិនត្រូវធ្វើអាកប្បកិរិយាចោលកន្ទុយភ្នែកឆ្វេងស្តាំ ឬសម្លឹងចំទៅអ្នកណាក្រៅពីអ្នកត្រូវខ្សឹបនោះទេ ។ គេក៏មិនត្រូវខ្សឹបគ្នាផងទេនៅក្នុងពេលប្រជុំពិគ្រោះពិភាក្សាដោះស្រាយបញ្ហាផ្សេងៗ ដែលមានសមាជិកច្រើនចូលរួម ។
៣. និយាយទិតៀនគ្នា
គេច្រើនយល់ច្រឡំថា ខ្មែរមានអស្មិរមានះណាស់ មិនចេះទទួលយកពាក្យទិតៀនគ្នាឡើយ ។ តាមពិត ខ្មែរស្គាល់ខុសស្គាល់ត្រូវច្រើនជាងសាសន៍ដទៃ ព្រោះខ្មែរជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ធ្លាប់ទទួលការអប់រំគុណធម៌ និងចរិយាធម៌យ៉ាងច្រើន ។ ប៉ុន្តែមូលហេតុដែលនាំឲ្យខ្មែរមិនអាចទទួលយកការទិតៀនបាននោះ គឺចំពោះតែការទិតៀនណាដែលធ្វើខុសបែបបទប្រពៃណីខ្មែរ ។ ប្រពៃណីខ្មែរបានទម្លាប់ឲ្យអ្នកទិតៀនគេនោះមានឋានៈជានាយចៅហ្វាយ ជាគ្រូបាធ្យាយ ជាឪពុកម្តាយ ឬជាឋានៈអ្វីដែលធំជាងគេក៏ដោយ ត្រូវចេះធ្វើការទិតៀន ដោយចេះប្រើពាក្យទន់ភ្លន់ គោរពសិទ្ធិអ្នកដទៃ ។ គេមិនប្រើពាក្យថាទិតៀនទេ ព្រោះពាក្យនេះបើប្រើព្រះបន្ទូលរបស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ជាពាក្យក្លាយមកពីភាសាសៀម ដែលពាក្យខ្មែរមានន័យថា «តិះដៀល» ។ ខ្មែរមិនព្រមទទួលទេពាក្យសម្តីណាដែលគ្រោតគ្រាត ដែលតិះដៀល ដែលមើលងាយ ដែលរំលោភសិទ្ធិបុគ្គលរបស់គេ ។ ប៉ុន្តែគេត្រូវចេះទិតៀនដោយប្រើសម្តីរំលឹកដាស់តឿន ។ សោតឯការរំលឹកដាស់តឿននេះទៀត គេមិនធ្វើជាចំហនៅក្នុងចំណោមមនុស្សដទៃឡើយ សូម្បីតែមានមនុស្សក្រៅម្នាក់ទៀតក៏ដោយ ។ គេត្រូវតែធ្វើពីរនាក់ដោយសា្ងត់បំផុត ។ គេត្រូវនិយាយស្តីក្នុងភាសាជាភាតរភាព ។ ប្រពៃណីខ្មែរបានអនុញ្ញាតឲ្យតែមាតាបិតាតែពីរនាក់គត់ដែលមានសិទ្ធិបន្ទោសកូនចៅតូចៗ ពុំចាំបាច់រកទីសា្ងត់កំបាំង ពីព្រោះគេយល់ថា ក្មេងតូចៗពុំអាចបណ្តែតបណ្តោយឲ្យខុសយូរបានឡើយ ត្រូវតែប្រញាប់ទប់ស្កាត់ និងពត់ទម្លាប់វាឲ្យបានឆាប់និងញឹកញាប់ទើបអាចកែប្រែចរិតខុសឆ្គង របស់វាបាន ។
៤. និយាយពេលបរិភោគអាហារ
ចាស់ទុំតែងស្តីប្រដៅកូនចៅមិនឲ្យនិយាយពាក្យណាដែលធ្វើឲ្យអ្នករួមបរិភោគអាហារជាមួយលេបអាហារមិនរួច ដូចជាពាក្យចាក់ដោតឲ្យគេក្រោធខឹង ការរំលឹកអំពីទុក្ខសោកផ្សេងៗ តំណាលពីវត្ថុអ្វីកខ្វក់ដែលគួរឲ្យខ្ពើម ។ ផ្ទុយទៅវិញ គេគប្បីនិយាយសំណេះសំណាលតែអំពីអ្វីដែលនាំឲ្យសប្បាយរីករាយដើម្បីបំភ្លេចទុក្ខកង្វល់ ហើយនិងបរិភោគឆា្ងញ់ ។ គេចៀសវាងផងដែរនូវការនិយាយស្តីក្នុងពេលដែលពមអាហារពេញមាត់ ព្រោះវាអាចខ្ទាតកំពប់ចេញមកក្រៅប៉ះអ្នកដទៃ ឬចូលក្នុងម្ហូបរួមតែម្តង ។
៥. ការនិយាយភាសាបរទេស
ទោះបីនៅគ្រប់ទីកន្លែងដែលមានទំនាក់ទំនងនឹងជនបរទេស គេចាំបាច់ត្រូវតែនិយាយភាសាបរទេស ប៉ុន្តែគេនឹងប្រកែប្រកាន់ភ្លាម បើជនណានិយាយភាសាបរទេសជាមួយខ្មែរដូចគ្នាក្នុងចំណោមជនជាតិខ្មែរភាគច្រើន ។ គេអាចប្រកាន់ថា អ្នកនោះមើលងាយភាសាជាតិខ្លួនក៏បាន ឬមើលងាយអ្នកដទៃក៏បាន ។ ដូច្នេះបើគ្មានកិច្ចការចាំបាច់ គេចៀសវាងមិននិយាយភាសាបរទេសលេងទេ ៕
ប្រភពៈ អ៊ិនធឺណិត (15/01/2010)
Like this:
Like Loading...
