ក. ភាពរីកចម្រើន
៥. សង្កេត ត្រិះរិះ រួចសន្និដ្ឋាន
យើងឈានជើងមកដល់ដំណាក់មួយដែលតម្រូវឲ្យយើងបែរភ្នែកក្រឡេកមើលទៅក្រោយ ដើម្បីរកនូវការពិតខ្លះដែលជាបុព្វហេតុនាំឲ្យអរិយធម៌អង្គរកកើតឡើង រួចរីកចម្រើនតៗមក ។
វឌ្ឍនកម្មនៃ «អង្គរ» នីមួយៗ នៅក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរ មិនមែនប្រព្រឹត្តទៅដោយឯកឯង ឬដោយដាច់ស្រឡះពីគ្នាទេ ហើយបើសិនជាដូច្នេះមែន គេនឹងពុំអាចយល់បានអំពីន័យរបស់ពាក្យដែលហៅថា «អរិយធម៌» នេះឡើយ ។ ប៉ុន្តែបើសិនជាវាជាប់ទាក់ទងជិតស្និទ្ធជាមួយគ្នារកបេះមិនដាច់មែននោះ អរិយធម៌ក៏ពុំអាចកើតឡើងដោយមានចំនួន និងលក្ខណៈច្រើនបែបច្រើនយ៉ាងដែរ គឺប្រហែលមានអរិយធម៌តែមួយបែបប៉ុណ្ណោះនៅលើលោកយើងនេះ ។ ដូច្នេះគឺការប្រទាក់ប្រទង និងការពឹងពាក់គ្នាទៅវិញទៅមករវាងអង្គ ឬកត្តាទាំងនោះហើយដែលនាំឲ្យយើងរារែកក្នុងចិត្តមិនហ៊ានចាត់ទុកអរិយធម៌ថាជាលទ្ធផលចេញមកអំពីហេតុនេះ ឬហេតុនោះឲ្យបានជាក់លាក់តែម្ដង ។ ម្យ៉ាងទៀត គឺដោយសារស្វ័យភាពខ្លះៗនោះច្រើនក្តីតិចក្តី ដែលសមាសពលទាំងឡាយនៃអរិយធម៌មានជាប់ទៅនឹងខ្លួននេះហើយដែលគេឃើញមានកកើតនូវអរិយធម៌ច្រើនយ៉ាង ប្លែកៗពីគ្នាតាមទ្វីប តាមប្រទេស មិនដូចគ្នាទាំងស្រុងទេ នៅពេលដែលសមាសពលទាំងនោះបានទៅជួបប្រទះ ឬបានទៅប៉ះទង្គិច «ដោយចៃដន្យ» ជាមួយសមាសពលឯទៀតៗ ។ រួចហេតុនេះហើយបានជាគេឃើញអរិយធម៌ខ្លះមានកម្រិត «ខ្ពង់ខ្ពស់» ខ្លះគ្រាន់តែ «ជឿនលឿន» បង្គួរ ឯខ្លះទៀតមានឋានៈ «អន់ថយ» ។ល។
បើនិយាយតាមន័យថាមវ័ន្តរបស់ពាក្យ (an sens dynamique du mot) អរិយធម៌អង្គរកើតដោយសារការអភិវឌ្ឍន៍បន្តិចម្តងៗនៃនាទីសង្គមទាំងឡាយ (fonction sociale) គឺនាទីសង្គមផ្នែកបច្ចេកទេស និងសេដ្ឋកិច្ច ផ្នែកគំនិត ផ្នែកសិល្បៈ ផ្នែកអង្គការសា្ថប័ន និងផ្នែកការរៀបចំជីវភាពរួម ។ អំពីនាទីសង្គមផ្នែកបច្ចេកទេស យើងចង់ដៅទៅ លើសារៈសំខាន់នៃបច្ចេកទេសទាំងប៉ុន្មាន ដែលខ្មែរសម័យអង្គរបានទទួលពីអតីតកាលក្តី និងបានបង្កើតដោយខ្លួនឯងក្តី ដើម្បីបំពេញកិច្ចការផ្សេងៗនៅក្នុងផ្នែកកសិកម្ម សិល្បៈ និងចម្បាំងជាដើម ។ នៅសម័យអង្គរ បើគេនិយាយពីសេដ្ឋកិច្ច គេត្រូវនិយាយពីកសិកម្មជាបឋម ព្រោះជាគោលការណ៍អាយុជីវិតរបស់គេ បន្ទាប់មកគេត្រូវនឹកទៅដល់មជ្ឈដ្ឋានរូបវ័ន្ត គឺស្ថានភាពភូមិសាស្ត្រ និងលក្ខខណ្ឌធម្មជាតិគាប់ប្រសើរ ទៅដល់បណ្ដាញជលគតិមានបារាយណ៍ ព្រែកប្រឡាយផងនានា ទៅដល់កត្តាមនុស្ស ។ល។ ម្យ៉ាងទៀតនៅសម័យនោះ គំនិត (La pensée) មានន័យថាសាសនាទេវកថាវិទ្យា បរមត្ថវិជ្ជា បញ្ហាកើតស្លាប់ ការចាប់ជាតិ អត្ម័ន មោក្ស ឬនិព្វាន ។ ប៉ុន្តែ «គំនិត» ក៏មានន័យថាការអប់រំ ការរៀនសូត្រ អក្សរសាស្ត្រ និងទំនៀមទម្លាប់ដែរ ។ យើងបាននិយាយរួចខ្លះៗហើយអំពីនាទីសង្គមរបស់សិល្បៈ (សូមអាននៅទំព័រខាងដើម) ។ ដូច្នេះ សិល្បៈនៅក្នុងសម័យអង្គរមិនមែនគ្រាន់តែជាផលវិបាកសម្រាប់តែល្អមើលនៃវឌ្ឍនធម៌ប៉ុណ្ណឹងទេ សិល្បៈពិតជាបានជួយផ្សព្វផ្សាយឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅក្នុងការវិវឌ្ឍន៍នេះដែរ ។ ម្យ៉ាងទៀត ដូចយើងធ្លាប់បានគូសបញ្ជាក់នៅផ្នែកខាងលើស្រាប់ ស្ថាប័នរដ្ឋបាល និងអង្គការយោធាមាននាទីធានារ៉ាប់រងនូវរបៀប សណ្តាប់ធ្នាប់ និងសន្តិសុខ នៅក្នុងស្រុក ព្រមទាំងកិត្តិគុណ និងកិត្យានុភាពនៅលើផ្ទៃរាបអន្តរជាតិ ។
គឺនៅក្នុងបរិយាកាសដ៏ប្រសើរបែបនេះហើយដែលសង្គមខ្មែរសម័យអង្គរ មានលទ្ធភាពរៀបចំខ្លួនប្រាណចេញដំណើរឆ្ពោះទៅរកពន្លឺ និងសុភមង្គល ។ កាលណាសង្គមមនុស្សអាចរស់នៅស្រុះស្រួលគ្នា ត្រូវការគ្នាទៅវិញទៅមក ចេះយោគយល់គ្នា ចេះស្រឡាញ់រាប់អានគ្នា នៅពេលនោះ លែងអីនឹងឃើញសង្គមនោះចេះធ្វើការបម្រើជាតិកាន់តែមានប្រសិទ្ធិភាព ហើយអាចធ្វើឲ្យស្រុកទេសរបស់ខ្លួនកាន់តែសម្បូរសប្បាយទាំងខាងគំនិតបញ្ញា ទាំងខាងសម្ភារៈ ហើយជួនកាលទាំងខាងសីលធម៌ទៀតផង! … ចំណែកឯការបែងចែកសង្គមខ្មែរជាវណ្ណៈ ឬជាជាន់ថ្នាក់នៅសម័យអង្គរ មានគោលបំណងស្វែងរកសណ្តាប់ធ្នាប់ និងប្រសិទ្ធិភាពច្រើនជាងចង់ស្វែងរកផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់របស់ក្រុម ដូចនៅប្រទេសឥណ្ឌា ។ ដូច្នេះការរៀបចំជីវភាពរួម (គឺការរៀបចំឲ្យកើតបានជាសង្គម) ជាដំណាក់ទីមួយចាំបាច់មុននឹងចូលដល់ដំណាក់ទីពីរ គឺខាងរចនាសង្គមនោះឲ្យកាន់តែប្រសើរឡើងៗដោយវិធីអប់រំ បង្ហាត់បង្រៀន ប្រៀនប្រដៅ ឬដោយភ្លេងរបាំ កីឡាល្បែង ឬដោយវិធីការប្តូរគ្នាខាងផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម ដោយប្រណីតភាព ជាសុខភាព និងគំនិតចង់មាន ចង់បាន ។ល។ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថាសង្គមោបនីយកម្ម (ត្រូវនឹងពាក្យអង់គ្លេសថា Socialigation) ដែលគេមិនត្រូវច្រឡំជាមួយពាក្យបារាំងថា Socialisation ទេ ។
ចំណុចខាងក្រោមនេះ មានសារៈសំខាន់ណាស់ បើគេសន្មតថាអរិយធម៌អង្គរជាបុត្រីរបស់សង្គមមនុស្សមួយចំនួននៅម្តុំអង្គរនោះ… បានសេចក្តីថារបស់មជ្ឈដ្ឋានមួយដ៏តូច បើប្រៀបធៀបទៅនឹងស្រុកខ្មែរទាំងមូល ។ ឯមនុស្សនៅក្នុងសង្គមនោះសោត ច្រើនតែជាមនុស្សប្រសើរថ្លៃថ្លា គឺស្តេចព្រាហ្មណ៍ អភិជន វិស្វករ សិល្បករ សិប្បករ ឈ្មួញ … រួមជាមួយប្រជាកសិករមួយចំនួនទៀតប៉ុណ្ណោះ ។ យើងនឹងរំឭកអំពីចំណុចនេះឡើងវិញនៅពេលក្រោយ ។
យើងគ្រាន់តែសូមបញ្ជាក់ថា ជីវភាពរួមរបស់ខ្មែរនៅតំបន់អង្គរ មិនបានធ្វើឲ្យមានការរអាក់រអួលដល់សកម្មភាពរបស់មនុស្ស ដូចដែលគេធ្លាប់បានសង្កេតឃើញនៅក្នុងសង្គមខ្លះទេ ។ ផ្ទុយទៅវិញ ជីវភាពរួមនៅទីនោះកាន់តែជួយសម្រួល និងកាន់តែជួយបង្កើនសកម្មភាពរបស់មនុស្សថែមទៀត ។ ចំពោះពាក្យថាសកម្មភាពនេះ យើងចង់និយាយពីការងារ ពីគំនិតផ្តួចផ្តើម ពីការបង្កើតថ្មី ពីបញ្ញាវប្បៈ និងពីសិលវប្បៈ ។ អរិយធម៌អង្គរមានឋានៈខ្ពង់ខ្ពស់ ក៏ព្រោះតែគុណសម្បត្តិរបស់មនុស្សខ្មែរជំនាន់នោះមានកម្រិតខ្ពស់ដែរ (qualité Éminentes) ហើយគុណសម្បត្តិបែបនេះ គេឃើញមានដោយកម្រណាស់ បើជាមនុស្សប្រថុជ្ជនវិញពុំអាចបង្កើតអរិយធម៌ឲ្យបានល្អប្រសើរយ៉ាងនេះទេ ។ ដោយសារហេតុនេះ យើងអាចពោលបានថា អរិយធម៌ខ្មែរជាអរិយធម៌កើតឡើងដោយសារគុណសម្បត្តិ និងដោយសារការជ្រើសរើស (Civilisation de qualité et de choix) ។
ម្យ៉ាងទៀត ដូចមានអ្នកប្រាជ្ញខ្លះធ្លាប់បានអះអាងស្រាប់ថា “Les grandes réussites Sont des coups de hasard exceptionnels” អរិយធម៌អង្គរក៏បានលូតលាស់ដោយសារអន្តរាគមន៍របស់ «ចៃដន្យ» មួយភាគដែរ ។ ដែលហៅថាចែដន្យនេះគឺការជួបប្រទះគ្នារវាងនាទីសង្គមពីរ ឬច្រើនយ៉ាងនៅក្នុងកាលៈទេសៈមួយដែលគ្មានកំណត់ទុក ចួនកាលដោយសារអន្តរាគមន៍របស់មនុស្ស (គឺឯកត្តជន) ដូចជាមេដឹកនាំ ឬមហាបុរសណាម្នាក់ដែលគេពុំបានគិត ឬដឹងជាមុន ។
ដូច្នេះអរិយធម៌អង្គរដើរទៅមុខ មិនមែនដោយគេបានរៀបចំគម្រោងការទុកជាមុន ឬដោយការសម្រេចចិត្តរបស់មនុស្ស ឬដោយការដឹងច្បាស់ថា គេកំពុងដើរទៅរកទិសដៅណាៗជានិច្ចទេ ពីព្រោះម្យ៉ាងការវិវត្តន៍ប្រព្រឹត្តិទៅក្រោមការដឹកនាំរបស់ «អ្នកម្នាង» ចៃដន្យផងដែរ ហើយម្យ៉ាងទៀត ត្រូវពឹងផ្អែកទៅលើមនុស្សច្រើនជាងទៅលើមជ្ឈដ្ឋានរូបវ័ន្ត ។ ចំណែកឯមនុស្សនេះទៀតដូចយើងបានបញ្ជាក់រួចមកហើយ ជាកត្តាមួយពិបាកស្មានឲ្យត្រូវណាស់ ដូច្នេះរាប់បានថា ជាកូនចៅរបស់អ្នកម្នាងចៃដន្យមួយរូបដែរ ។ លោក ពីយែរ គូរូ យល់មិនខុសពីយើងទេ នៅពេលដែលលោកសរសេរថា «ជាការល្អគួរ យើងកុំចាត់អរិយធម៌ថាជាផលិតផលនៃក្របខ័ណ្ឌរូបវ័ន្ត ហើយយើងមិនត្រូវស្មានថា អរិយធម៌នេះចេះតែអាចឧបត្តិកឡើងតាមចិត្តចង់របស់មនុស្សក៏ទេដែរ» ។
អ្នកម្នាងចៃដន្យប្រាកដជាបានចូលរួមក្នុងការវិវឌ្ឍន៍នៃអរិយធម៌ខ្មែរ ប៉ុន្តែបើសិនជាមនុស្សខ្មែរគ្មានសមត្ថភាពបង្កើតរបស់ថ្មី បច្ចេកទេសថ្មី ឬគំនិតថ្មីទេ សង្គមខ្មែរប្រហែលត្រូវនៅកកគាំងដើរទៅមុខមិនរួចឡើយ គឺតោងតែសម្តែងកាយវិការដូចជាគ្រឿងម៉ាស៊ីន ទៅតាមទម្លាប់ចាស់គំរឹលទាំងឡាយដែលខ្លួនបានរៀនចេះពីមុនមក ។ មិនដូច្នោះ សង្គមខ្មែរអង្គរចេះកែប្រែយ៉ាងប៉ិនប្រសប់នូវអ្វីៗដែលមានពីមុនមកហើយៗថែមទាំងចេះផ្តួចផ្តើម និងបង្កើតថ្មីទៀតផង ។ ម្យ៉ាងទៀត គេក៏ចេះថែរក្សារបស់ទាំងចាស់ទាំងថ្មីអស់នោះ ឲ្យនៅឋិតថេរគង់វង្សដែរ ព្រោះធម្មតាការថែរក្សានេះត្រូវការនូវសង្គមមនុស្សមួយប្រភេទដែលមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ ។
ការប្រែប្រួលនីមួយៗនៅក្នុងសង្គមរមែងកើតមានឡើងដោយសារការរួបរួមគ្នារវាងកត្តាច្រើនយ៉ាង ហេតុដូច្នេះហើយបានជាគេពុំអាចចាត់ទុកការប្រែប្រួលនោះថា ជាលទ្ធផល ឬជាផលវិបាករបស់បុព្វហេតុ (cause efficiente) ណាមួយឲ្យបានច្បាស់លាស់ ។ ឯការប្រែប្រួលនេះទៀត មិនមែនចេះតែកើតឡើងនៅគ្រប់ពេលវេលាទេ គឺរមែងតែជាស្នាដៃរបស់ក្រុមមនុស្សភាគតិច (minorité) និងរបស់ក្រុមវរជន (elite) ដូចជាអ្នកចម្បាំងវាតទឹកដី អ្នកខ្លាំងពូកែ វិស្វករ សិល្បករ ទស្សនវិទូ ។ល។ ហើយក្រុមអស់ទាំងនេះ គេតែងមានពួកពល មានមិត្តរួមដៃ ឬកូនចៅរបស់គេសម្រាប់ជួយជ្រោមជ្រែងពីខាងក្រោយ ។ ស្នាដៃធំៗនៃអរិយធម៌ភាគច្រើនកើតឡើងដោយសារពួកអស់ទាំងនេះ ។ ពិតណាស់ដែលថា ក្នុងចំណោមជនទាំងឡាយនោះ មានអ្នកខ្លះកើតចេញពីស្រទាប់ប្រជាករធម្មតា ប៉ុន្តែ ក្រោយមកគេក៏ស្រាប់តែលូតលាស់ខ្ពង់ខ្ពស់ដោយប្រការណាមួយ ដូចប្រាសាទងើបខ្ពស់ជាងផ្ទះស្បូវ ដូចសំពៅអូសទាញនូវសំប៉ាន ឬដូចភ្នំធំខ្ពស់ជាងដំបូកជាដើម ។ យើងពោលយ៉ាងនេះ នាំឲ្យជនមួយជំពូកភ្ញាក់ផ្អើលជាខ្លាំង ហើយយល់ដោយច្រឡំថា ប្រហែលយើងបំភ្លេចចោលនូវមុខងារដ៏សំខាន់អស្ចារ្យរបស់ប្រជាកសិករ នៅក្នុងការវិវឌ្ឍន៍នៃអរិយធម៌អង្គរហើយមើលទៅ ។ ត្រង់ខនេះ យើងមិនបាច់ឆ្លើយច្រើនទេ គ្រាន់តែសូមឲ្យអ្នកនោះអានឡើងវិញនូវទំព័រខ្លះៗក្នុងផ្នែកគ្រឹះសេដ្ឋកិច្ចជាពិសេស ។ ហើយដើម្បីកម្ចាត់នូវសេចក្ដីងឿងឆ្ងល់ដែលរាចនៅសេសសល់ជាយថាហេតុ យើងសូមបន្ថែមថា «អរិយធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ គេមានបច្ចេកទេសគ្រប់គ្រាន់របស់គេសម្រាប់ឲ្យអ្នកស្រែចម្ការបង្កើតផលបានដោយសុខស្រួលផង ហើយច្រើនលើសពីសេចក្តីត្រូវការទៀតផង ។ ផលិតផលដែលលើសនេះ តិចឬច្រើន មិនជាការសំខាន់ទេ តែជាវត្ថុគ្រប់គ្រាន់ល្មមដើម្បីបង្កើតឲ្យមានភាពខុសគ្នានៅក្នុងសង្គមមនុស្ស ឲ្យមានអ្នកឯកទេសកាន់តែច្រើននៅក្នុងវិស័យឧស្សាហកម្ម (សិប្បកម្ម) សិល្បៈ អក្សរសាស្ត្រ និងរដ្ឋបាល ធ្វើឲ្យពាណិជ្ជកម្មកាន់តែរីកចម្រើន ធ្វើឲ្យដុះក្រុងថ្មីៗជាច្រើនទៀត ហើយក្រុងនេះជាមន្ទីរពិសោធន៍ដ៏ពិតៗដើម្បីរាវរកវឌ្ឍនធម៌» ។
យោលទៅតាមសេចក្តីខាងលើនេះ យើងឃើញថានៅអង្គរមុនដំបូងគឺ វរជនដែលជាអ្នកផ្តល់បច្ចេកទេស និងនយោបាយ ជាអ្នកណែនាំ និងជាអ្នកជ្រោមជ្រែងប្រជារាស្ត្រ បន្ទាប់មកទើបប្រជារាស្ត្រនោះ មានលទ្ធភាពជួយលើកស្ទួយជីវភាព និងជួយសម្រួលដល់សកម្មភាពរបស់ជនប្រភេទខាងលើ រួចនៅទីបញ្ចប់ ក្រុមមនុស្សទាំងពីរស្រទាប់ត្រូវតែបន្តការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាទៅវិញទៅមក ត្រូវតែពឹងពាក់និងជួយគ្នាទៅវិញទៅមកខានមិនបាន ទើបអាចដើរទៅមុខទៀត បើពុំដូច្នោះទេ គេនឹងត្រូវស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពមួយដែលប្រហែលជាល្អប្រសើរខ្លះដែរមើលទៅ តែដែលពុំអាចឋិតថេរគង់វង្សយូរអង្វែងឡើយ មានផ្លូវតែដើរថយក្រោយ ឬដួលរលំតែម្តង ។ មកដល់ត្រឹមនេះ យើងនឹកឃើញដល់ប្រសាសន៍របស់អ្នកស្រី សូឡង់ ទីយែរី មួយឃ្លាដែលយើងបានលើកយកមកបញ្ចុះក្នុងបុព្វយោគនៃគ្រឹះសាសនា និងវប្បធម៌រួចមកហើយថា «អរិយធម៌អង្គរមានជីវិតគង់វង្សក៏ដោយសារតែស្រែ ហើយនិងប្រាសាទត្រូវការពឹងពាក់គ្នាទៅវិញទៅមកខានមិនបាន» ស្រែមិនគឺមិននរណាក្រៅពីប្រជារាស្ត្រខ្មែរភាគច្រើនទេ ឯប្រាសាទគឺវណ្ណៈអ្នកដឹកនាំ គឺវរជន (élite) ។
ភាគបន្ត
Like this:
Like Loading...
Chouk Khmer 