ដំណាំស្រូវនៅកម្ពុជា

ពិនិត្យដោយ បណ្ឌិត ម៉ែន សារុម

ជំពូក១

ប្រវត្តិនៃវប្បកម្មដំណាំស្រូវនៅកម្ពុជា

ម៉ែន សារុម, ឆយ លីណា និង ជេដ្ឋ គីមង៉ុយ

១.១. ស្រូវ និងមនុស្ស

ស្រូវមានតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការទ្រទ្រង់ដល់ការរស់រានមានជីវិត សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋប្រមាណជិតពាក់កណ្តាលនៅក្នុងពិភពលោក ស្ទើរទាំងស្រុងនៅទ្វីបអាស៊ី និងជាអាហារចម្បង និងចាំបាច់បំផុតសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា ។ សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា ស្រូវអង្ករ ឬបាយ គឺជាប្រភពផ្តល់ថាមពលរហូតដល់ប្រមាណពី ៦០ ទៅ ៧០ភាគរយនៃបរិមាណកាឡូរីចាំបាច់ ។ នាឆ្នាំ២០០៤ តម្រូវការអង្ករប្រចាំឆ្នាំ សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាម្នាក់ៗមានចំនួនប្រមាណ ១៤៣ គីឡូក្រាម ដែលនេះជាបរិមាណច្រើនជាងគេលេខបី បន្ទាប់ពីប្រទេសភូមា និងឡាវ ។

សម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា ស្រូវគឺជាដំណាំមួយដ៏សំខាន់នៅក្នុងជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ដោយដំណាំនេះបានផ្សារភ្ជាប់យ៉ាងជិតស្និទ្ធទៅនឹងសេដ្ឋកិច្ច វប្បធម៌ ប្រពៃណី និងទំនៀមទម្លាប់របស់ជាតិសាសន៍យើងតាំងតែពីអតីតកាលដ៏យូរលង់ណាស់មកហើយ ។ ភស្តុតាងជាច្រើនបានបញ្ជាក់ថា ទាំងនាពេលបច្ចុប្បន្ន និងទាំងនាពេលអតីតកាល ស្រូវគឺជាដំណាំសេដ្ឋកិច្ចរបស់ជាតិ ។ ជាក់ស្តែងនាសម័យអង្គរ អាស្រ័យដោយមានការចូលរួមចំណែកដ៏ចម្បង និងសំខាន់ពីដំណាំស្រូវ ប្រទេសកម្ពុជានាសម័យនោះបានឈានដល់យុគមាស និងជាអាណាចក្រដ៏ខ្លាំងជាងគេនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ។ អាងបារាយណ៍ទឹកថ្លា ដែលជាសំណង់វិស្វកម្មធារាសាស្ត្រដ៏ធំសម្បើមមួយនៅខេត្តសៀមរាប និងដែលត្រូវបានស្ថាបនារួចរាល់នៅក្នុងរវាងសតវត្សទី១១ ក៏ជាសក្ខីភាពបញ្ជាក់អំពីគម្រោងការ និងភាពច្នៃប្រឌិតដ៏រស់រវើករបស់បុព្វបុរសខ្មែរ ដែលបានយល់ច្បាស់អំពីសារសំខាន់ និងឥទ្ធិពលនៃដំណាំស្រូវទៅលើសេដ្ឋកិច្ចជាតិ ហើយបានប្រឹងប្រែងយ៉ាងប៉ិនប្រសប់ និងជោគជ័យក្នុងការជំរុញដល់ការបង្កើនផលិតកម្មដំណាំស្រូវតាមរយៈការដោះស្រាយបញ្ហាទឹកជាមូលដ្ឋាន ។ ឥទ្ធិពលនៃដំណាំស្រូវនៅក្នុងសង្គមខ្មែរ បានឆ្លុះបញ្ចាំងផងដែរនៅក្នុងកម្រងអត្ថបទអក្សរសិល្ប៍ជាតិ តាមរយៈរឿងព្រេង រឿងជាតក ឬក៏រឿងប្រលោមលោកនានា ដែលស្ទើរគ្រប់អត្ថបទទាំងអស់ គឺបានបរិយាយអំពីបញ្ហាពិតក្នុងសង្គមខ្មែរ អំពីទំនាក់ទំនងនៃសាច់រឿងទៅនឹងដំណាំស្រូវ ក៏ដូចជាបង្ហាញពីផលប្រយោជន៍នៃដំណាំស្រូវទៅលើជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ តាំងពីបុរាណកាលមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន ។ ជាឧទាហរណ៍ រឿងទុំទាវដែលរៀបរៀងដោយ ព្រះបទុមត្ថេរសោម នាគ.ស ១៩១៥ ត្រូវនឹងព.ស ២៤៥៨ ក៏បានបង្ហាញផងដែរអំពីជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទាំងគ្រហស្ថ ទាំងសង្ឃ ទាក់ទងទៅនឹងការងារដាំដុះដំណាំស្រូវ និងការធ្វើសម្ភារៈសម្រាប់ទុកដាក់ផលស្រូវនៅរដូវច្រូតកាត់ ដូចជាការធ្វើតោកលក់របស់នេនទុំ និងនេនពេជ នៅស្រុកត្បូងឃ្មុំ ខេត្តកំពង់ចាម ជាដើម ។ នៅក្នុងរឿងផ្កាស្រពោនដែលបាននិពន្ធដោយលោក នូ ហាច នាគ.ស ១៩៦០ ត្រូវនឹង ព.ស ២៤៩០ ក៏បានបង្ហាញផងដែរអំពីការរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅខេត្តភាគខាងលិចមួយចំនួន នាសម័យកាលដែលខេត្តទាំងនោះ ស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រាពីប្រទេសជិតខាង ។ ទោះបីជាអ្នកនិពន្ធបានសង្កត់ធ្ងន់ទៅលើប្រវត្តិស្នេហាស្មោះស្ម័គ្រនៃគូស្នេហ៍មួយគូក៏ដោយ ក៏អ្នកនិពន្ធបានបង្ហាញផងដែរអំពីជីវភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅទីនោះ និងភាពចាំបាច់នៃការធ្វើស្រែចម្ការ ដូចជាការធ្វើស្រែប្រាំងនៅព្រៃលិចទឹកក្បែរបឹងទន្លេសាប និងការជួញដូរស្រូវពីប្រទេសកម្ពុជាទៅប្រទេសជិតខាង ៘ នៅក្នុងច្បាប់ទូន្មានផ្សេងៗ ដែលបានចងក្រងដោយកវីនិពន្ធខ្មែរ ក៏តែងបានផ្សារភ្ជាប់កំណាព្យកាព្យឃ្លោងរបស់លោកទៅនឹងដំណាំស្រូវដែរ ។ ជាក់ស្តែងកថាខណ្ឌមួយនៅក្នុងច្បាប់ល្បើកថ្មី ដែលជាស្នាដៃលោកភិរម្យភាសាង៉ុយ ឬក្រមង៉ុយ បានលើកឡើងថា «កូនអើយរកស៊ី កកាយធរណី ធ្វើស្រែយកស្រូវ កុំតាមអ្នកណា បាតាមតែឪ លើកភ្លឺជិតផ្លូវ កុំស្រាស់បន្លា» ។

ក្រៅពីភស្តុតាងដែលមានលក្ខណៈជារូបវ័ន្តទាំងនេះ ពាក្យសុភាសិត ឬពាក្យទំនៀមជាច្រើនក៏បានឆ្លុះបញ្ចាំងពីសារប្រយោជន៍នៃដំណាំស្រូវមកលើជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរផងដែរ ។ ចាស់ខ្មែរបុរាណបានពោលថា «ធ្វើស្រែនឹងទឹក ធ្វើសឹកនឹងបាយ» «សំណាបយោងដី ស្រីយោងប្រុស» «ធ្វើស្រែខុសម្តង ខុសមួយឆ្នាំ រើសគូមិនចំណាំ ខុសម្តង ខុសមួយជីវិត» «ធ្វើស្រែទាន់ក្តៅដី ចង់ស្រីទាន់ក្តៅចិត្ត» «ធ្វើស្រែឱ្យមើលភ្លឺ» ៘

ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរតែងចាត់ទុកថា ស្រូវ ឬ អង្ករ គឺជារបស់ដែលមានតម្លៃមិនអាចកាត់ថ្លៃបាន ហើយក៏ជាវត្ថុជាទីគោរពសក្ការៈសម្រាប់មនុស្សគ្រប់ៗរូបផងដែរ ។ ជាទូទៅប្រជាកសិករខ្មែរបានគោរពយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត និងសន្មតដោយក្តីមោទនថា ស្រូវគឺជាព្រះអាទិទេពដែលផ្តល់ និងទ្រទ្រង់ជីវិតមនុស្សគ្រប់ៗរូប ដូច្នេះគឺដោយបុព្វហេតុនេះហើយទើបស្រូវត្រូវបានប្រសិទ្ធិនាមថា ព្រះមាតា ព្រះប្រពៃស្រព ឬព្រះមេ របស់ប្រជាជាតិខ្មែរ ។ ការប្រសិទ្ធិនាមនេះ អាចត្រូវបានទទួលយកតាមអំណះអំណាងនៅក្នុងទេវកថា ដែលបានរៀបរាប់ និងនិទានតៗគ្នាថា នៅក្នុងលោកយើងនេះ មានព្រះប្រាំពីរអង្គជាបងប្អូនគ្នាគឺ ព្រះអាទិត្យ ព្រះភិរុណ ព្រះគង្គា ព្រះចន្ទ ព្រះមាតានាងគង្ហីង ព្រះពាយ និងព្រះមាតា ព្រះប្រពៃស្រព ឬព្រះមេ ឬស្រូវនេះឯង ។ ដូច្នេះតាមការនិទានខាងលើនេះ យើងអាចយល់ឃើញថា ទោះក្នុងទេវកថាក្តី ក្នុងការនិទាន ឬជំនឿ របស់ប្រជាកសិករខ្មែរតាំងពីបុរាណកាលក្តី សុទ្ធតែទទួលស្គាល់ថា ស្រូវគឺជាអ្វីដែលមិនអាចខ្វះបានសម្រាប់មនុស្សគ្រប់ៗរូប ។ ប៉ុន្តែជាការមួយគួរឱ្យសោកស្តាយដោយសារថា ទោះបីជាទទួលនូវការគោរពយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏បុព្វបុរសយើងមិនបានបន្សល់រូបព្រះមាតា ព្រះប្រពៃស្រព ឬព្រះមេនេះ នៅទីកន្លែងណាមួយឱ្យយើងបានឃើញឡើយ ។

ដោយស្រូវគឺជារុក្ខជាតិដ៏មានសារសំខាន់បំផុត និងមិនអាចខ្វះបានដូចបានរៀបរាប់មកពីខាងលើ សម្រាប់ជីវិតរបស់យើងម្នាក់ៗ និងដើម្បីការពារ លើកស្ទួយនូវតម្លៃវប្បធម៌ និងតម្លៃជាតិនេះ និងឆ្លៀតក្នុងខណៈដែលឆ្នាំ២០០៤ បានត្រូវសម្រេចជ្រើសយកជាឆ្នាំអន្តរជាតិនៃដំណាំស្រូវ ដោយមហាសន្និបាតនៃអង្គការសហប្រជាជាតិនោះ វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវ និងអភិវឌ្ឍន៍កសិកម្មកម្ពុជា ដោយមានការគាំទ្រពីក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ បានព្រាងតាក់តែង និងរៀបចំរូបព្រះមេ ឬព្រះមាតាព្រះប្រពៃស្រពនេះ ឱ្យមានជាអត្ថិភាពឡើង និងដោយមានលក្ខណៈជាខ្មែរសុទ្ធសាធ ។ តាមរយៈរូបនេះយើងឃើញថា ព្រះមេ ឬព្រះមាតាព្រះប្រពៃស្រព (Rice goddess) មានលក្ខណៈជាទេវតាស្រីមាននាគរាជក្បាលប្រាំជាជំនិះ មានដៃស្តាំកាន់កណ្តៀវត្រកង និងដៃឆ្វេងកាន់កួរស្រូវ ។ នាគរាជគឺតំណាងបុព្វបុរសខ្មែរ ដូចមានប្រវត្តិជាប់ទាក់ទងទៅនឹងរឿងព្រះថោងនាងនាគ ហើយក៏តំណាងនូវភាពត្រជាក់ត្រជុំសុខដុមក្សេមក្សាន្តដល់ប្រជាពលរដ្ឋទូទៅ ។ នាគរាជគឺតំណាងឱ្យព្រលឹងជាតិខ្មែរ ដែលដិតជាប់ក្នុងអារម្មណ៍របស់ជនជាតិខ្មែរគ្រប់ៗរូប ហើយដែលស្តែងចេញតាមរយៈក្បាច់ចម្លាក់រូបនាគផ្សេងៗ នៅលើប្រាង្គប្រាសាទបុរាណនានា នៅលើសម្ភារៈប្រើប្រាស់ ដូចជា កណ្តៀវ រទេះ ទូក ដំបូលអាគារ និងតាមរយៈពិធីប្រពៃណីជាតិ ដូចជា ពិធីបុណ្យអុំទូក និងពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាដើម ។ ក្រៅពីនេះ នាគរាជ គឺជាអ្នកផ្ដល់ទឹកភ្លៀងសម្រាប់ស្រោចស្រពដល់រុក្ខជាតិ ដំណាំទាំងឡាយ ពិសេសសម្រាប់ដំណាំស្រូវ ដោយឡែកនៅប្រទេសកម្ពុជា ប្រព័ន្ធក្សេត្របរិស្ថានស្រូវដែលពឹងផ្អែកលើរបបទឹកភ្លៀង មាននៅលើផ្ទៃដីច្រើនជាង ៨០ភាគរយ នៃផ្ទៃដីដាំដុះស្រូវសរុប ។ កណ្ដៀវត្រកង គឺជាឧបករណ៍របស់ខ្មែរសុទ្ធសាធ សម្រាប់ប្រើប្រាស់ក្នុងការច្រូតស្រូវ (រូប ១.១) ។ ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងនេះក្តី រូបនេះក៏នៅមិនទាន់បានទទួលស្គាល់ជាផ្លូវការនៅឡើយទេ ។

រូប ១.១ ព្រះមេ ឬព្រះមាតា ព្រះប្រពៃស្រព

ក្រៅពីនេះទោះនៅក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា និងតាមភាសានិយាយរបស់ខ្មែរ ពាក្យថាអាហារក៏តែងផ្សារភ្ជាប់ទៅនឹងពាក្យថា បាយជានិច្ច ។ ឧទាហរណ៍ នៅក្នុងការអញ្ជើញមិត្តភក្តិចូលរួមភោជនាហារ ទោះព្រឹក ឬល្ងាច ជនជាតិខ្មែរតែងប្រើពាក្យថា «ពិសាបាយព្រឹក» ឬ «ពិសាបាយល្ងាច» ៘ ដូច្នេះ នេះក៏គឺជាការបង្ហាញឱ្យឃើញនូវឥទ្ធិពលនៃដំណាំស្រូវ ទៅលើវប្បធម៌ ប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់របស់ប្រជាជាតិខ្មែរដែរ ហើយឥទ្ធិពលនេះក៏បានស្តែងចេញជាការប្រារឰពីធីផ្សេងៗជាកិច្ចអបអរសាទរ ឬ ក៏ការបួងសួងសុំការអភិវឌ្ឍន៍ និងសេចក្តីសុខចម្រើនដល់ភូមិស្រុករបស់គេ ។ ពិធីដែលបានប្រារឰជាញឹកញាប់ទោះនៅក្នុងលក្ខខណ្ឌជាតិ ឬ ភូមិស្រុកមាន ៖

ក. ពិធីបុណ្យច្រត់ព្រះនង្គ័ល (Ploughing ceremony)

ពិធីនេះតែងប្រារឰធ្វើឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំ នាថ្ងៃទី៤រោច ខែពិសាខ នៅក្នុងវាលព្រះស្រែ ឬ នៅស្រែចម្ការក្នុងខេត្តណាមួយ ដោយមានក្បួនហែច្រត់ព្រះនង្គ័លជុំវិញស្រែចំនួន៣ជុំ ។ ពិធីនេះដែរត្រូវបានប្រជារាស្ត្រខ្មែររៀបចំឡើងដើម្បីធ្វើការបួងសួងដល់វត្ថុសក្តិសិទ្ធិឱ្យការងារបង្កបង្កើនផលស្រូវរបស់ពួកគេ ទទួលបាននូវភោគផលបរិបូណ៌គ្រប់គ្រាន់ គ្រប់រដូវកាល និងជាការទស្សន៍ទាយទុកជាមុនថា តើការងារបង្កបង្កើនផលស្រូវរបស់ប្រជាកសិករ ទទួលបាននូវភោគផល និងមានបញ្ហារាំងស្ទះដោយមូលហេតុអ្វីខ្លះ ។ ពិធីនេះក៏តែងប្រារឰរៀបចំឡើងជាផ្លូវការរៀងរាល់ឆ្នាំ នៅវាលព្រះមេរុ ក្បែរព្រះបរមរាជវាំងនាទីក្រុងភ្នំពេញក្រោមព្រះរាជាធិបតីភាពរបស់ព្រះមហាក្សត្រ និងដោយមានការចូលរួមពីមន្ត្រី អ្នកមុខអ្នកការ សិស្ស និស្សិត និងប្រជាពលរដ្ឋយ៉ាងច្រើនកុះករ (រូប ១.២) ។ ជាទូទៅក្រោយពីការភ្ជួរ ទក្សិណចំនួន៣ជុំរួចមក គោឧសភរាជទាំងពីរបានត្រូវលែងឱ្យទៅស៊ីចំណីដែលបានរៀបចំជាស្រេច ដែលនៅក្នុងនោះមាន ស្រូវ សណ្តែក ល្ង ពោត ទឹក ស្រា ៘ ការទស្សន៍ទាយនឹងធ្វើក្រោយនោះអាស្រ័យលើប្រភេទ និងបរិមាណចំណីដែលគោឧសភរាជទាំងពីរស៊ី ។

រូប ១.២ ព្រះរាជពិធីបុណ្យច្រត់ព្រះនង្គ័ល

ខ. ពិធីបុណ្យសុំទឹកភ្លៀង

ពិធីនេះជាពិធីបុណ្យមួយដែលប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួន តែងតែប្រារព្ធធ្វើឡើងដើម្បីសុំទឹកភ្លៀង ហើយពីធីនេះត្រូវបានប្រារឰរហូតដល់សព្វថ្ងៃនៅតាមបណ្តាខេត្តមួយចំនួន ។ ពិធីបុណ្យនេះ គេច្រើនប្រារព្ធនៅពេលចូលឆ្នាំខ្មែររួច និងជាពេលដែលកសិករចាប់ផ្តើមធ្វើការភ្ជួររាស់ដីដើមដៃ សម្រាប់ដំណាំស្រូវរដូវវស្សារបស់ពួកគេ ។

ពិធីនេះរៀបចំឡើងដោយមានប្រជាពលរដ្ឋមួយក្រុម ក្នុងភូមិឃុំបានមូលមតិគ្នា ដោយចាប់សត្វឆ្មារមួយ ឬច្រើនក្បាល ដាក់ក្នុងទ្រុង រួចសែងគ្នាពីរនាក់ និងមានអ្នកអមដំណើរមួយចំនួន ដើម្បីផ្លាស់ផ្តូរគ្នាសែង ដើរក្នុងភូមិដើម្បីឱ្យប្រជាជនជាស់ទឹកដាក់សត្វឆ្មារដែលនៅក្នុងទ្រុង រួមជាមួយនឹងការស្រែកសុំទឹកភ្លៀង ។ ពីធីនេះត្រូវបានប្រជាជនធ្វើការរៀបចំតែមួយល្ងាចតែប៉ុណ្ណោះ ។

គ. ពិធីបុណ្យឡើងអ្នកតា

តាមទំនៀមទម្លាប់ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរយើង ពិសេសប្រជាកសិករនៅខេត្តព្រៃវែង និងខេត្តស្វាយរៀង តែងប្រារព្ធពិធីបុណ្យនេះ នៅចុងខែឧសភាជារៀងរាល់ឆ្នាំ ។ អាស្រ័យទៅតាមតំបន់ ពិធីបុណ្យនេះតែងប្រារឰធ្វើរយៈពេលពី១ថ្ងៃ១យប់ទៅ ៣ថ្ងៃ៣យប់ ក្នុងគោលបំណងតបស្នងសងគុណដល់អ្នកស្នេហាជាតិ ដែលបានបាត់បង់ជីវិតទៅ និងដល់អ្នកតាម្ចាស់ទឹកម្ចាស់ដីដែលបានជួយថែរក្សាជីវិត មនុស្ស សត្វ ទាំងឡាយឱ្យប្រកបតែនឹងសេចក្តីសុខសប្បាយ គ្មានជំងឺតម្កាត់មកយាយី និងបានផ្តល់ទឹកភ្លៀងល្អបរិបូណ៌ អំណោយផលដល់ការងារកសិកម្ម នាឆ្នាំកន្លងមក ហើយក៏ដើម្បីបួងសួងសូមឱ្យឆ្នាំខាងមុខ ទទួលបាននូវទឹកភ្លៀងល្អ សម្រាប់ធ្វើការដាំដុះដំណាំកសិកម្ម ជាពិសេសដំណាំស្រូវឱ្យបានផលច្រើន ចៀសបានពីការបំផ្លាញដោយកត្តាចង្រៃផ្សេងៗ ។

ឃ. ពិធីបុណ្យដារលាន (Harvesting ceremony)

ពិធីនេះត្រូវបានប្រារឰធ្វើឡើងនៅរវាងខែវិច្ឆិកា ឬខែធ្នូ ដើម្បីជាការរំលឹកគុណដល់លក្ខខណ្ឌធាតុអាកាសដែលបានផ្តល់ផលស្រូវល្អ សម្រាប់ជាការទ្រទ្រង់ដល់ជីវិតមនុស្សគ្រប់ៗរូប និងក៏ជាការជួបជុំគ្នារវាងឪពុកម្តាយ បងប្អូន មិត្តភក្តិ នៅក្នុងភូមិ បន្ទាប់ពីការមមាញឹកក្នុងការបំពេញការងាររៀងៗខ្លួនអស់រយៈពេលមួយឆ្នាំកន្លងមក ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ពិធីបុណ្យនេះដែរក៏មានអត្ថន័យសំខាន់ សំដៅដល់ការរំលឹកគុណស្រូវជារុក្ខជាតិមួយដែលជាប្រភពផ្តល់ជីវិតនៃមនុស្សលោក ។ ព្រឹទ្ធាចារ្យជំនាន់ដើម បានចាត់ទុកគ្រាប់ស្រូវអង្ករជាអ្នកមានគុណប្រៀបដូចជា ម្តាយ ដែលខ្មែរយើងតែងតែហៅថា «ព្រះមេ» ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ពិធីនេះក៏បានផ្តល់នូវការអប់រំ ទូន្មាន ប្រៀនប្រដៅដល់កូនចៅប្រជារាស្ត្រខ្មែរគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈទាំងអស់ ឱ្យមានការគោរពដឹងគុណចំពោះស្រូវ អង្ករ និងត្រូវចេះលើកដៃសំពះ សុំខមាទោស នៅពេលដែលពួកគេដើរជាន់គ្រាប់បាយ គ្រាប់ស្រូវ ឬ ធ្វើឱ្យកំពប់ខ្ចាត់ខ្ចាយ ដោយអចេតនានោះ ។ ពិធីបុណ្យនេះដែរត្រូវបានគេប្រារឰធ្វើឡើងដើម្បីជាការបួងសួងសុំឱ្យផលិតផលស្រូវនាឆ្នាំបន្តទៀតទទួលបាននូវភោគផលល្អបរិបូណ៌ គួរជាទីគាប់ចិត្ត និងបួងសួងសុំឱ្យមានភ្លៀងធ្លាក់គ្រប់គ្រាន់ ដែលជាកាលានុវត្តភាពមួយដ៏ល្អប្រសើរដល់ការងារបង្កបង្កើនផលស្រូវរបស់ពួកគេ ។

ង. ពិធីបុណ្យពូនភ្នំស្រូវ

ពិធីពូនភ្នំស្រូវគេច្រើនធ្វើនៅខែមាឃ-ផល្គុន (មករា-មីនា) ឬយ៉ាងយូរណាស់ត្រឹមដើមខែចេត្រ ។ ពិធីនេះប្រជាកសិករខ្មែរយើងច្រើននិយមធ្វើនៅមុខព្រះវិហារ ក្នុងរយៈកាលពី ៣ថ្ងៃ ទៅ ៧ថ្ងៃ អាស្រ័យលើសទ្ធាជ្រះថ្លារបស់ប្រជាកសិករជាអ្នកស្រុក ។ នៅក្នុងពិធីបុណ្យពូនភ្នំស្រូវនេះ ប្រជាកសិករបានចំណាយនូវភោគផលស្រូវ ដែលខ្លួនទទួលបានពីការច្រូតកាត់ យកទៅវេរចំពោះព្រះសង្ឃ ដើម្បីជាកិច្ចផ្គត់ផ្គង់គ្រឿងបម្រុងចតុបច្ច័យសម្រាប់ព្រះសង្ឃ ។ នៅពេលដែលពិធីនេះបានចប់ជាបរិបូណ៌ហើយនោះ ប្រជាពលរដ្ឋដែលបានចូលរួមតែងនាំគ្នាជញ្ជូនស្រូវដែលបានចាក់គរជាភ្នំនេះ ទៅរក្សាទុកនៅក្នុងឃ្លាំងរបស់វត្ត (ក្រុមជុំនុំទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ, ១៩៩៤) ។ ពិធីបុណ្យពូនភ្នំស្រូវនេះ មានពេលខ្លះក៏គេប្រារឰធ្វើជាមួយពិធីបុណ្យដារលានដែរ ។

១.២. ប្រវត្តិនៃវប្បកម្មដំណាំស្រូវនៅកម្ពុជា

យើងមិនបានដឹងដោយប្រាកដថា ចាប់ពីពេលណាដែលស្រូវត្រូវបានដាំដុះនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានោះទេ ប៉ុន្តែមានសម្មតិកម្ម និងការបកស្រាយខុសៗគ្នាពីពេលវេលានេះ ។ លោក Helmers (1997) បានបរិយាយថា ស្រូវអាចត្រូវបានដាំនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា យ៉ាងតិចប្រមាណ ២០០០ឆ្នាំមុន ពិសេសសម្រាប់ស្រូវស្រែទំនាបអាស្រ័យរបបទឹកភ្លៀង និងអាចមុននេះទៅទៀតចំពោះស្រូវចម្ការ ។ លោក មីសែល ត្រាណេ (២០០៣) ដោយយោងលើសម្មតិកម្មជាច្រើនបានបញ្ជាក់ថា ស្រូវពិតជាត្រូវបានដាំដុះដោយកសិករខ្មែរតាំងពីប្រមាណ ២៦០០-៥០០០ឆ្នាំមុនគ្រិស្តសករាជមកម្ល៉េះ ។ ការលើកឡើងនេះត្រូវបានគាំទ្រដោយលោក David Chandler (1993) ដែលបានធ្វើអត្ថាធិប្បាយនៅក្នុងសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេសកម្ពុជា (A History of Cambodia) និងបានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា តាមរយៈការវិភាគទៅលើឆ្អឹងសព ដែលគេប្រមូលបាននៅស្ថានីយ៍សំរោងសែន ដែលជាទីតាំងមួយស្ថិតនៅជាប់នឹងបឹងទន្លេសាប ក្នុងខេត្តកំពង់ឆ្នាំង និងដែលជាទីតាំងលំនៅដ្ឋានរបស់មនុស្សនាប្រមាណ ១៥០០ឆ្នាំ មុនគ្រិស្តសករាជ គេបានបង្ហាញថាជនជាតិដើមដែលរស់នៅក្នុងភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ គឺជាជនជាតិខ្មែរនាពេលបច្ចុប្បន្ន ។

ជនជាតិខ្មែរបានតាំងទីលំនៅនៅទីនេះ តាំងពីប្រមាណជាង ៤០០០ ឆ្នាំ មុនគ្រិស្តសករាជ ដោយរស់នៅក្នុងល្អាងភ្នំ ប៉ុន្តែចេះធ្វើក្អមឆ្នាំង ។ នៅប្រមាណ ១០០០-១៥០០ឆ្នាំ មុនគ្រិស្តសករាជ ជនជាតិខ្មែរបានចាប់ផ្តើមរស់នៅជាក្រុមតូចៗ ហើយក៏បានចាប់ផ្តើមធ្វើបសុកម្មសត្វពាហនៈ ដូចជាជ្រូក និងក្របី បានដាំស្រូវ និងដំណាំមើមមួយចំនួន ជាចំណីអាហារ (Chandler, 1993) ។ ឧបករណ៍ប្រើប្រាស់មួយចំនួនដែលគេបានរកឃើញនៅស្ថានីយ៍សំរោងសែន អន្លង់ផ្តៅ និងម្លូព្រៃ ដូចជា កណ្តៀវថ្ម ត្បាល់ថ្ម និងអង្រែ បានត្រូវគេជឿជាក់ថា ឧបករណ៍ទាំងនេះបានត្រូវប្រើប្រាស់ដោយពលករខ្មែរសម្រាប់ច្រូត និងបុកស្រូវ ។ ឆ្លងតាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ គេបានសន្និដ្ឋានថា ជនជាតិខ្មែរគឺជាជនជាតិដើម ដែលបានរស់នៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍មុនគេ ហើយក៏ជាជនជាតិដំបូងគេនៅក្នុងតំបន់ដែលចាប់ផ្តើមបសុកម្មដំណាំស្រូវ និងដាំដំណាំនេះ ព្រមទាំងដំណាំ និងសត្វពាហនៈផ្សេងៗទៀតផង ។

១.២.១. សម័យបុរេអង្គរ

វប្បកម្មដំណាំស្រូវ បានត្រូវរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងពិសេសនៅក្នុងរវាងសតវត្សទី១ នៃគ្រិស្តសករាជ ដែលជាលទ្ធផលជំរុញដល់ការរៀបចំ និងការកកើតព្រះរាជាណាចក្រនគរភ្នំ ឬ ហ្វូណន ។ នាសម័យនោះដែរពាណិជ្ជកម្មជាមួយប្រទេសចិន និងឥណ្ឌា ក៏រីកធំធាត់ឡើងៗ ហើយស្រូវក៏ត្រូវបានក្លាយជាវត្ថុពាណិជ្ជកម្មមួយដ៏សំខាន់ផងដែរក្រៅពីផលិតផលព្រៃឈើ ដូចជា ភ្លុកដំរី កុយរមាស ស្បែក ក្រវាញ ខ្លឹមច័ន្ទក្រឹស្នា ៘

នាសម័យបុរេប្រវត្តិ វប្បកម្មដំណាំស្រូវបានត្រូវធ្វើដោយបុកដាំលើដីកាប់ទន្ទ្រានថ្មី ហើយក្រោយពីការប្រមូលផលរួច កសិករក៏ប្តូរទៅកាប់ទន្ទ្រានដីនៅកន្លែងផ្សេងទៀត ។ វិធីសាស្ត្រដាំដុះស្រូវរបៀបនេះ ដែលបច្ចុប្បន្នគេឱ្យឈ្មោះថា កសិកម្មពនេចរ (Slash and burn method) នៅមានអនុវត្តនៅឡើយនៅតាមតំបន់ភ្នំ ទាំងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក៏ដូចជានៅប្រទេសជិតខាងក្នុងតំបន់ (Hill, 1977, Chandler,1993) ។ ជាបណ្តើរៗអាស្រ័យដោយការរីកចម្រើននៃកម្លាំងបញ្ញា និងកំណើនប្រជាជន វប្បកម្មដំណាំស្រូវក៏មានការរីកចម្រើន ហើយការដាំដុះស្រូវនៅក្នុងតំបន់ទំនាប និងការរៀបចំបណ្តាញ ឬប្រព័ន្ធស្រោចស្រពក៏បានចាប់ផ្តើម ។ ភស្តុតាងជាច្រើនបានបង្ហាញថា ការរីកចម្រើននៅសម័យនគរភ្នំ បានផ្សារភ្ជាប់យ៉ាងជិតស្និទ្ធទៅនឹងការរីកចម្រើននៅក្នុងវប្បកម្មដំណាំស្រូវ ដោយនៅក្នុងសម័យនោះ បណ្តាញប្រព័ន្ធស្រោចស្រព (Irrigation systems) តូចៗ និងប្រព័ន្ធបង្ហូរចេញ (Drainage) ជាខ្សែសង្វាក់ជាច្រើនបានត្រូវកសាងឡើង ។ ការកសាងប្រព័ន្ធស្រោចស្រព និងប្រព័ន្ធបង្ហូរចេញសម្រាប់ដំណាំស្រូវនេះ អាចជាឥទ្ធិពលនៃជំនឿ ដែលប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរប្រារឰឡើងជាការគោរពបូជារំលឹកដល់គុណនៃស្តេចភុជង្គនាគ ដែលបានពង្រីងទឹកសមុទ្រ ដើម្បីរៀបចំកសាងប្រទេសកម្ពុជា និងបានធ្វើឱ្យប្រទេសនេះមានការរីកចម្រើនរៀងរហូតមក(Chandler,1993) ។ ការរៀបចំនេះអាចត្រូវបានដឹកនាំដោយព្រះបាទ ហ៊ុន ទៀន ដែលតាមរឿងនិទានរបស់ខ្មែរ គឺជាព្រះស្វាមីរបស់ព្រះនាងសោមា ឬ ព្រះនាងនាគ ឬព្រះនាងលីវយី និងជាព្រះរាជសុណិសាររបស់ស្តេចភុជង្គនាគ ក្នុងកិច្ចដើម្បីរំលឹកគុណដល់បិតាក្មេករបស់ព្រះអង្គ ។ តាមកំណត់ត្រារបស់អ្នកសំពៅចិន ក៏បានគាំទ្រទស្សនៈនេះដែរ ដោយគេបានសរសេរថា ក្រោយពេលដែលបានឡើងសោយរាជសម្បត្តិ ព្រះបាទ ហ៊ុន ទៀន ឬ កៅណ្ឌិន្យ បានជំរុញឱ្យប្រជាពលរដ្ឋឈប់ជីកអណ្តូង ប៉ុន្តែត្រូវរួមគ្នាជាក្រុមៗតាមគ្រួសារជីកស្រះ ឬបារាយណ៍ សម្រាប់ជាការប្រើប្រាស់រួមវិញ ។ ក្នុងការប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិត (តាមកំណត់ត្រាចិននេះដែរ) អ្នកស្រុកនគរភ្នំធ្វើស្រែដោយដាំក្នុងមួយឆ្នាំ ប្រមូលផលបីឆ្នាំ ។ នេះអាចបញ្ជាក់អំពីប្រភេទដីដែលប្រកបដោយជីជាតិនៅក្នុងប្រទេស និងអំពីប្រភេទពូជដែលកសិករនគរភ្នំដាំមានសក្តានុពលខ្ពស់ក្នុងការដុះសារ (Ratooning) ។

ភាគបន្ត